QĐND - Tháng 11-1945, mấy tháng sau Cách mạng Tháng Tám và nước Việt Nam độc lập ra đời, hơn một năm trước ngày cả nước nổ súng kháng chiến tháng 12-1946, trên biển đảo Cô Tô vùng Đông Bắc Tổ quốc đã diễn ra một trận chiến ác liệt. Một bên là Đại đội Ký Con (được đặt theo bí danh của nhà yêu nước Đoàn Trần Nghiệp), đại đội chủ lực đầu tiên của Chiến khu Duyên Hải, ra đời cuối tháng 8-1945, gồm toàn thanh niên trên dưới đôi mươi vừa gác bút lên đường cầm súng. Một bên là tàn quân Pháp vừa ngóc đầu dậy sau đầu hàng của phát-xít Nhật được bọn thổ phỉ góp sức, có đại bác, tàu chiến, máy bay yểm trợ, đang lăm le trở lại chiếm thuộc địa cũ.
Các CCB nguyên là cán bộ, chiến sĩ Đại đội Ký Con thắp hương viếng đồng đội hy sinh trong trận đánh đêm 13-11-1945 tại Nghĩa trang Liệt sĩ huyện Cô Tô. Ảnh tư liệu
Theo tài liệu của Ban liên lạc Cựu chiến binh Ký Con, trận chiến Cô Tô đã diễn ra như sau:
10 giờ sáng 10-11-1945, đại đội đang ở Cát Bà nhận được lệnh trên, ngay trong đêm phải lên đường đi đánh địch ở Cô Tô. Đại đội điện lại là không thể được, vì phải có thời gian đi mượn thuyền dân để vượt biển, mà có mượn được thì cũng phải 2, 3 ngày đêm mới tới được mục tiêu. Nắm được tình hình địch và tranh thủ thời cơ, cấp trên điện lại ngắn gọn: Tuyệt đối chấp hành mệnh lệnh. Đại đội biết là khó, nhưng phải nghiêm chỉnh chấp hành, giữ vững kỷ luật chiến trường. Đại đội lập tức cùng chính quyền Cát Bà vận động dân mượn được đủ thuyền, lên đường vượt biển ngay trong đêm 10-11. Trinh sát ta ở Cô Tô báo về, địch đã tăng cường phòng thủ. Ta cũng lập tức tăng cường thêm quân đi tiến công. Bốn thuyền, mỗi thuyền chở một tiểu đội, căng buồm vượt biển. 21 giờ đêm 13-11 tới Cô Tô. Đổ bộ, dàn quân, tiến công địch ngay. Có 3 mục tiêu: Đồn binh địch, đền thờ và kho hàng. Cuộc chiến đấu không cân sức giữa ta và địch diễn ra ác liệt. Tàu chiến địch từ biển rọi đèn pha lên đảo, địch từ các lô cốt trên cao bắn ra. Mũi chính đánh đồn cao không thành công, bị tổn thất nặng. Hai mũi đền thờ và kho hàng ta chiếm được, nhưng địch ở đền đã chạy thoát, kho hàng bị ta đốt cháy. Địch đánh trả quyết liệt, bắn đắm hết thuyền chở quân, triệt đường lui của ta. Một trung đội địch tung ra phản công, có tên bang trưởng người Hoa dẫn đường. Đại đội không thể tập hợp được lực lượng theo kế hoạch. Sau 3 ngày kiên cường bám trụ chiến đấu, lương thực cạn hết, đạn dược không còn. 17 chiến sĩ và một ngư dân dẫn đường đã hy sinh tại trận, 22 chiến sĩ bị địch bắt cùng với 4 ngư dân lái thuyền, trong đó có đại đội trưởng. Chỉ có 1 tiểu đội 12 người trong mũi tấn công kho, sang ngày 15-11 được một thuyền nhỏ của dân cứu giúp, đã trở về được căn cứ Cát Bà.
Các chiến sĩ Ký Con bị bắt đã bị tòa án của chúng kết án tử hình, chung thân, sau là chung thân, tất cả bị đày ra Côn Đảo. Bảy đồng chí đã chết trong tù và khi vượt ngục. 15 đồng chí được trao trả tù binh sau Hiệp định Giơ-ne-vơ năm 1954. Chín năm ngục tù, các chiến binh Ký Con đã giữ vững khí tiết cách mạng của người chiến sĩ Quân đội nhân dân.
Sau trận bi hùng “tiền kháng chiến” đó-một trận mang đủ các tính chất hải quân, đặc công, lính thủy đánh bộ, cả nước đi vào cuộc chiến đấu lâu dài 30 năm. Đất nước hòa bình, đền thờ liệt sĩ Cô Tô đã được xây dựng, 17 ngôi mộ tượng trưng ở Nghĩa trang Liệt sĩ huyện Cô Tô. Đại đội Ký Con được tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân. Di tích chiến trường xưa được xếp hạng Di tích lịch sử của tỉnh Quảng Ninh.
Trong bảng tên 17 liệt sĩ, có hai em tôi-Nguyễn Khắc Phủng và Nguyễn Khắc Văn, một là em ruột, một là con ông chú. Gia đình đã nhiều năm tìm hiểu xem các em đã chiến đấu ra sao, đã hy sinh thế nào, di cốt còn hay mất. Tìm đến các nhà ngoại cảm có tên tuổi, được trả lời là hai tráng sĩ đang nằm sâu trong biển cả...
Đảo vắng xưa kia, đảo tiền tiêu canh gác Biển Đông hôm nay đã trở thành một thị trấn đông vui, một huyện đảo trù phú, có tàu khách nối với đất liền sau mấy giờ vượt biển, có khách sạn tiện nghi dành cho du khách. Đến với Cô Tô, hãy thắp một nén hương ở nghĩa trang và đền thờ 17 liệt sĩ, để nhớ lại một trận chiến bi hùng của Quân đội ta trong những ngày tiền kháng chiến.
KHẮC TIẾP