Tổ tình báo gia đình ở Ngọc Uyên

Ngày 24-12-1946, quân Pháp huy động lực lượng quân sự ồ ạt đánh chiếm xong thị xã Hải Dương, thiết lập hệ thống đồn, bốt và biến xã Ngọc Châu (trong đó có thôn Ngọc Uyên) thành vành đai trắng.

Ngọc Uyên có vị trí hiểm yếu. Nơi đây có Đường số 5 chạy qua, lại có đường tàu hỏa Hà Nội - Hải Phòng và cây cầu Phú Lương bắc qua sông Thái Bình, giống như một cái cổ họng. Nếu trấn được vùng đất này, Pháp có thể về phong tỏa được vùng nông thôn rộng lớn: Nam Sách, Thanh Hà, Kim Thành…

Bức trướng của Bộ Quốc phòng ghi công gia đình ông Lê Xuân Chỉnh.

Bấy giờ, trên chỉ đạo thành lập ban tình báo đặc biệt ở Hải Dương. Trực tiếp chỉ đạo ban này là đồng chí Vũ Chính, tức Đặng Văn Chung (sau này là Trung tướng, Tổng cục trưởng Tổng cục II, Bộ Quốc phòng). Mục đích của ban là cài cắm người của ta vào làm việc trong cơ quan đầu não của địch ở tỉnh Hải Dương để nắm chắc âm mưu hoạt động của chúng.

 Ở Ngọc Uyên ngày ấy có một thanh niên tên là Lê Phú Thứ, nhiệt tình cách mạng, hoạt động dưới sự chỉ đạo của đồng chí Vũ Chính ngay từ ngày đầu Cách mạng Tháng Tám. Giữa lúc đó, Vũ Chính gặp lại anh Thứ ở huyện Thanh Miện. Anh Thứ rất mừng, thiết tha xin cấp trên giao công tác. Rồi anh Thứ được cử đi học lớp bồi dưỡng “công tác đặc biệt’’, trong đó được ôn lại tiếng Pháp. Một tháng sau, anh Thứ gia nhập quân đội, được biên chế vào Đại đội 8 (tức Ban tình báo đặc biệt Hải Dương). Sau đó, anh nhận nhiệm vụ chuẩn bị về thị xã hoạt động với danh nghĩa hồi cư về “tề”. Đồng thời, ban muốn thành lập một tổ tình báo ở Ngọc Uyên để tiện cho việc vận chuyển tin tức ra ngoài.

Anh Lê Phú Thứ đã đề xuất nên phát triển tổ tình báo trong những người thân của gia đình mình. Cụ thể gồm: Bố đẻ là ông Lê Xuân Chỉnh, người đã làm Chủ tịch Ủy ban lâm thời xã; chị ruột là Lê Thị Thắm từng làm hội trưởng phụ nữ và vợ là Phạm Thị Chuột, từng trong ban chấp hành hội phụ nữ xã, từ sau ngày Tổng khởi nghĩa thành công. Anh quan niệm: Do tình ruột thịt nên việc tuyệt đối bí mật sẽ bảo đảm chắc chắn hơn.

Kế hoạch được cấp trên chấp thuận. Tất cả những công việc chuẩn bị này được thực hiện ở ngoài vùng tự do (chợ Chương, huyện Thanh Miện). Bước đầu, tổ tình báo lấy tên “Quyết Tiến”, gồm 4 người, nhưng gọi là Trung đội 12, do anh Thứ (bí danh Lê Hồng Quang) làm Trung đội trưởng. Ông Lê Xuân Chỉnh (bí danh Trung Chính) làm cố vấn cho tổ. Chị Lê Thị Thắm (bí danh Lê Thị Nương) và Phạm Thị Chuột làm nhiệm vụ liên lạc. Mục tiêu là mọi người về sống công khai hợp pháp trong lòng địch, thu thập tin tức hoạt động của chúng gửi ra ngoài…

Một ngày giữa tháng 12-1947, cả gia đình ông Lê Xuân Chỉnh từ vùng tự do về hồi cư tại Ngọc Uyên. Ông Chỉnh lên sở mật thám thị xã Hải Dương xin trình diện. Phó sở mật thám Leon biết ông Chỉnh hồi Cách mạng Tháng Tám từng làm chủ tịch lâm thời xã, hắn nheo mắt gian giảo:

- Xin chào ông chủ tịch lâm thời. Đừng đóng kịch nữa! Ai cử ông về đây?

- Bẩm quan, tôi tuy có làm chủ tịch lâm thời nhưng trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, tôi đã làm lý trưởng. Nay thất thế đi tản cư theo kháng chiến, bị người ta nghi ngờ, o ép khổ cực vô cùng… mong quan hiểu cho.

Lão phó sở mật thám chắp hai tay sau lưng đi lại trong phòng, rồi bỗng cười sằng sặc: “Ô hô hô! Giỏi lắm!”, và hắn dừng lại trước mặt ông Chỉnh: “Vậy ông cựu lý trưởng, à ông chủ tịch lâm thời của Chính phủ Hồ Chí Minh có thương tôi không?”. Rồi bỗng nhiên hắn đổi giọng nghi ngờ, hăm dọa: “Việt Minh sai mày về lấy đầu tao phải không?”.

Đôi mắt xanh lơ của hắn vằn lên những tia đỏ dữ dằn.

- Lính đem nó đi!

Đã đề phòng tình huống này xảy ra nên ông Chỉnh vẫn bình thản, nói rành rọt từng chữ:

- Bẩm quan, hãy cho tôi nói nốt câu này đã. Tôi là người đầu tiên ở làng Ngọc Uyên xin hồi cư để được các quan che chở làm ăn. Nếu nghe tin và biết tôi bị quan bắt tù đày thì dân làng còn ai dám về hồi cư nữa? Vả lại, cả nhà tôi đang ở trong tay quan…

Bút tích của tình báo viên Lê Phú Thứ.

Leon biết rằng ngoài ông Chỉnh còn có người con trai là Lê Phú Thứ, con gái Lê Thị Thắm và con dâu Phạm Thị Chuột đã về “tề”. Thấy ông Chỉnh nói có lý, hắn dịu đi và bắt đầu tin. Hắn lân la dò hỏi rằng trước khi về đầu hàng, ở vùng tự do ông làm gì, ở đâu. Ông bình tĩnh kể đi buôn thuốc lào ở chợ Chương, Thanh Miện. Nhắc tới Thanh Miện, hắn mừng rỡ hỏi ông có biết làng Gừng không. Thật bất ngờ, Leon tâm sự với ông Chỉnh rằng hắn có người vợ và hai con đang lưu lạc ở đó. Hắn khẩn khoản nhờ ông Chỉnh có dịp ra vùng tự do thì nhắn tin hắn còn sống và nếu có điều kiện tìm cách đưa ba mẹ con về thị xã thì tốt. 

Trước tình huống quá bất ngờ, ông Chỉnh khôn khéo xin khất để suy nghĩ. Ông nói với tên phó mật thám: “Tôi chỉ sợ đã về đầu hàng rồi, nay trở ra vùng tự do, người kháng chiến nghi ngờ lại bắt tôi”. 

Thực ra, ông Chỉnh phải báo cáo ban xin ý kiến chỉ đạo. Ban tình báo thấy đây là một cơ hội tốt nên đã tổ chức giúp đỡ để ông Chỉnh hoàn thành công việc, gây dựng được lòng tin với Leon làm cơ sở hoạt động lâu dài.

Cũng thật may, bấy giờ, Đặng Vũ Niết vốn là tri phủ Nam Sách, được Pháp bổ nhiệm làm tỉnh trưởng Hải Dương. Những năm còn làm lý trưởng của chế độ cũ, ông Lê Xuân Chỉnh có quen Niết. Thế là ông tìm mọi cách xin cho người con trai là Lê Phú Thứ vào làm việc trong văn phòng của Niết. Một phần được Leon tin tưởng nên việc cài người vào văn phòng tỉnh trưởng Hải Dương được thuận lợi.

Lê Phú Thứ có một người em vợ là Phạm Văn Phú, biết viết và nói tiếng Pháp, lại nhiệt tình hoạt động cách mạng. Sau khi xin ý kiến với ban tình báo, và bằng nhiều cách khôn khéo, anh Thứ đã giới thiệu được cả Phú vào làm ở văn phòng của mình. Thế là từ Phạm Văn Phú, tổ tình báo phát triển thêm các thành viên nữa, gồm: Phạm Văn Ân, Phạm Văn Sắc, Phạm Văn Hàm, vốn là anh em ruột thịt. Sau này còn phát triển thêm Vũ Trọng Toàn, Nguyễn Văn Sự.

Anh Ân, anh Sắc được phân công nắm tình hình hoạt động của ban tề. Anh Hàm được chỉ đạo đi lính bảo an để nắm tình hình hàng ngũ địch; anh Toàn làm nghề cắt tóc, anh Sự làm thợ xẻ gỗ đi lưu động để nắm bọn lính tiểu đoàn lê dương chiếm đóng Bến Bè và bí mật đếm số lượng xe quân sự từ Hải Phòng về Hà Nội (qua thị xã Hải Dương hằng ngày)…

Tổ tình báo Quyết Tiến đã vào hang ổ của địch, dùng ngôi đền Ngọc Uyên làm nơi hoạt động, hội họp… lấy được nhiều tài liệu mật gửi ra ngoài giúp cho ta có những kế hoạch đề phòng, chống trả trước các âm mưu của địch và giúp cho Tỉnh ủy Hải Dương phá tan những cuộc vây bắt, càn quét của chúng cũng như thanh trừng bọn chỉ điểm, ác ôn…

Đảng bộ phường Ngọc Châu vẫn còn lưu giữ bút tích của đồng chí Lê Phú Thứ: Tôi là Lê Phú Thứ, nguyên là chuyên viên cao cấp của Bộ Nội vụ (trước đây là Ban Tổ chức Chính phủ)... đã nghỉ hưu, xác nhận trong thời kỳ chống Pháp, khi tôi trực tiếp phụ trách đơn vị tình báo trong địch hậu (thời kỳ 1946 đến 1950), đã trực tiếp chỉ đạo việc sử dụng các ngôi đền của thôn Ngọc Uyên làm cơ sở hoạt động suốt thời gian đó. Vị trí của ngôi đền đã có tác dụng tốt để phục vụ cho mọi hoạt động của đơn vị, che mắt địch...

Người chỉ đạo, dưới sự chỉ huy của Trung tướng Vũ Chính-Trưởng ban tình báo Hải Dương.

Lê Phú Thứ, tức Lê Hồng Quang.

 Đã hơn 70 năm, các thành viên tổ tình báo gia đình Quyết Tiến hầu hết là người thiên cổ. Ông Lê Xuân Chỉnh bệnh tật, qua đời khi 59 tuổi. Người con là Lê Phú Thứ, từng bị địch bắt giam, đã vượt ngục thoát ly công tác… mới mất năm 2019, thọ 90 tuổi, tại nhà riêng ở phố Nguyễn Văn Cừ (quận Long Biên, TP Hà Nội). Bà Thắm (chị ông Thứ) đã mất khi 94 tuổi. Thi hài họ đều an táng tại quê nhà.

Đặc biệt, tình báo viên Phạm Văn Phú, mới hoạt động được hai năm thì bị địch bắt (1949). Chúng tra tấn ông đến chết trong tù. Bây giờ, phần mộ ông nằm trong Nghĩa trang Liệt sĩ phường Ngọc Châu. Gia đình ông Lê Xuân Chỉnh được Bộ Quốc phòng tặng bức trướng ghi công. Trong sách “Lịch sử Đảng bộ và nhân dân phường Ngọc Châu”, tên tuổi họ còn sống mãi, làm sáng thêm truyền thống cách mạng của quê hương Ngọc Châu anh hùng.

Bài và ảnh: KHÚC HÀ LINH