Đầu tháng 2-1965, sau khi nhận được thông báo của trên về khả năng địch sẽ tập kích đường không ra miền Bắc để ngăn chặn sự chi viện của hậu phương lớn vào miền Nam, giới tuyến Vĩnh Linh sẽ là mục tiêu quan trọng mà thị trấn Hồ Xá là mục tiêu chủ yếu vì nơi đây có khu đầu não về chính trị đấu tranh giữa hai miền, có Đảng ủy khu vực, đơn vị công an vũ trang và nhiều trường học. Trên cương vị Chính trị viên Đại đội 25, đồng chí Lê Đức Đồng đã trao đổi, bàn bạc với ban chỉ huy đại đội cho di chuyển đơn vị từ phía tây Hồ Xá về trung tâm Hồ Xá để bảo vệ các mục tiêu. Đêm 6-2-1965, Đại đội 25 cơ động về vị trí mới an toàn và có thể sẵn sàng chiến đấu ngay. Trận địa cũ vẫn ngụy trang để nghi binh lừa địch.
Đến khoảng 14 giờ ngày 7-2-1965, đại đội báo động vào cấp 1, các nòng pháo vươn lên trời cao sẵn sàng nhả đạn. Hơn chục phút sau, từ phía nam, hai chiếc máy bay phản lực của không quân địch bay so le, tiến thẳng ra khu phi quân sự rồi bất ngờ lao vào khu vực Hồ Xá. Đồng chí Vương, Phó đại đội trưởng phát lệnh: “Các khẩu đội chú ý! Mục tiêu đang bay vào!”. Từng pháo thủ đã quay nòng pháo bám sát mục tiêu. Đến khu vực trận địa cũ, do không thấy động tĩnh gì nên chiếc máy bay đi đầu nghiêng cánh, định bổ nhào thả bom thì lưới lửa của 6 khẩu đội pháo đồng loạt nổ súng, một chiếc trúng đạn, bốc cháy rồi rơi xuống biển. Chiếc thứ hai vội vàng cắt bom rồi vọt lên cao, bay thẳng theo hướng nam sông Bến Hải.
Mấy phút sau, khi phát hiện trận địa pháo, các tốp máy bay địch liên tục bay vào ném bom. Xưởng mộc Lê Thế Hiếu, Trường Phổ thông cấp 3 Hồ Xá bị trúng bom, thiệt hại lớn. Bất chấp bom đạn, các em học sinh cấp 3 Hồ Xá không sợ hiểm nguy, cùng nhau từ dưới chân đồi chạy ngược lên trận địa vào các công sự, nhanh chóng bê hòm đạn cho các pháo thủ nạp đạn. Trong lúc chiến đấu, dân quân thị trấn Hồ Xá cũng dùng súng trường, súng máy bắn yểm trợ cho trận địa.
    |
 |
|
Đồng chí Lê Đức Đồng bên chiếc máy bay AD-6, số hiệu 95-255, ở nhà 8 mái trong sân bay Tân Sơn Nhất, năm 1984. Ảnh do nhân vật cung cấp |
Trận chiến diễn ra gần một tiếng đồng hồ, Đại đội 25 đã đập tan âm mưu của phi đội Hoa Phượng gồm 27 chiếc máy bay phản lực hòng hủy diệt thị trấn Hồ Xá, bắn rơi 3 chiếc máy bay địch. Riêng chiếc AD-6, số hiệu 95-255, do Nguyễn Cao Kỳ, chỉ huy phi đội Hoa Phượng (sau này là thủ tướng và phó tổng thống ngụy quyền Sài Gòn) cầm lái bị Khẩu đội 4, Trung đội 2, Đại đội 25 bắn trúng, bị thương nặng, ông ta phải nhảy dù thoát thân ở làng Trung Chỉ (huyện Do Linh, tỉnh Quảng Trị), bên bờ nam sông Bến Hải. Sau này, chiếc máy bay trên được đưa về đặt ở nhà 8 mái trong sân bay Tân Sơn Nhất.
Năm 1966, khi đang chiến đấu bảo vệ phà Bến Thủy ở thành phố Vinh (Nghệ An), Lê Đức Đồng bị gãy chân trái, phải điều trị 6 tháng. Chân chưa khỏi hẳn nhưng ông vẫn một mực xin ra trận để chiến đấu cùng anh em trong đội hình các đơn vị pháo cao xạ tham gia các chiến dịch, từ Đường 9-Khe Sanh, Lam Sơn 719 cho đến Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử. Năm 1989, ông nghỉ hưu. Trở về đời thường, ông tham gia tích cực các hoạt động ở địa phương. Đại tá Lê Đức Đồng dành riêng một căn phòng nhỏ trong gia đình mình để lưu giữ các kỷ vật nhằm giáo dục con cháu về những hy sinh, mất mát của thế hệ đi trước trong cuộc đấu tranh giành độc lập cho dân tộc.
NGUYỄN CHÍ HÒA