Chiếc quạt giấy này vốn là quà tặng của thanh niên làng Canh Hoạch, Hà Đông gửi tặng Chủ tịch Hồ Chí Minh năm 1946 nhân dịp kỷ niệm 56 năm ngày sinh của Người. Là quạt giấy, nhưng chiếc quạt có kích thước không giống những chiếc quạt bình thường (dài 0,76m, có 18 nan xương, trong đó 2 xương ngoài được làm bằng sừng và 16 xương kia bằng tre), nên còn được gọi là quạt thước.
Giấy quạt màu nâu, trên hai mặt chiếc quạt, các nghệ nhân châm kim làng Canh Hoạch đã châm trên đó những nét hoa văn và những câu thơ nhiều ý nghĩa. Bởi vậy, đây không chỉ là một chiếc quạt giấy bình thường mà còn là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, thể hiện tình cảm và tấm lòng của nhân dân đối với vị lãnh tụ kính yêu.
Nhìn vào mặt trước của quạt, mọi người dễ dàng nhìn thấy các nét châm kim nghệ thuật làm nổi lên dòng chữ Hán “Hồ Chủ tịch vạn tuế” ở chính giữa. Phía trên mép quạt là dòng chữ “Việt Nam dân chủ cộng hòa”, còn bên trái là các câu thơ: “Gió xuân hây hẩy ba kỳ mát/ Muỗi cỏ vo ve, một phẩy tan/ Gia Cát quạt lông, Hồ quạt giấy/ Trước sau quét sạch lũ tham tàn” và bên phải là những câu thơ: “Ra tay quạt gió, xua nồng/ Cho dân bức bối thỏa lòng ước mong/ Quạt hồng Nam, Bắc, Tây, Đông/ Quạt cho hòa khí xuân phong gió về” (tất cả những câu thơ này đều bằng tiếng Việt).
Nhìn vào mặt sau chiếc quạt, phía dưới bên trái có 7 chữ Nôm “Liên kết yên an thành Hà Nội” và phía dưới bên phải có 4 chữ Nôm “Thanh niên Canh Hoạch”. Nội dung những dòng chữ và những câu thơ được châm trên quạt biểu đạt một kỳ vọng, một lời nhắn gửi sâu sắc, đồng thời cũng là ước mong của nhân dân cả nước nói chung, của thanh niên làng Canh Hoạch nói riêng đến Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Việc tặng chiếc quạt cho Tổng thư ký Hoàng Đạo Thúy mang một hàm ý sâu xa của lãnh tụ. Nhà nghiên cứu lịch sử, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng Nguyễn Mạnh Hà từng chia sẻ về ý nghĩa của chiếc quạt này: Bác Hồ tặng phong trào thi đua ái quốc một chiếc quạt có biểu tượng rất hay. Nếu chúng ta xòe quạt ra, nó có rất nhiều nan, mỗi cái nan ấy đại diện cho một lực lượng, một giai tầng, một đoàn thể trong xã hội. Mỗi giai tầng đó phát huy được tinh thần yêu nước thì nó sẽ lan tỏa ra và được kết nối bằng tờ giấy dán các nan quạt lại để tạo nên sự đoàn kết và hội tụ với nhau ở tay cầm-đó là lòng yêu nước. Cái quạt này nó thổi bùng được lòng yêu nước, thổi bùng được tinh thần kháng chiến của quân và dân ta đến thắng lợi cuối cùng.
Thấm nhuần tư tưởng và tình cảm của Bác, những năm tháng sau đó, chiếc quạt đã theo sát ông Hoàng Đạo Thúy như một vật chứng thiêng liêng luôn nhắc ông cùng các thành viên Ban Vận động thi đua ái quốc các cấp tận tâm, tận lực làm tròn lời Người dặn, góp phần đưa phong trào thi đua yêu nước của nhân dân ta được tổ chức, triển khai sâu rộng, hiệu quả, thiết thực trên cả nước.
Chiếc quạt đầy kỷ niệm, gắn bó với ông Hoàng Đạo Thúy suốt cuộc đời hoạt động, trở thành kỷ vật vô giá của ông và gia đình. Sau 30 năm nâng niu, giữ gìn, chiếc quạt đã được ông Hoàng Đạo Thúy tặng lại cho Bảo tàng Hồ Chí Minh ngày 27-9-1978.
AN BÍCH NGỌC (tổng hợp)