Sinh năm 1904 tại xã Đức Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An, Lê Mạnh Duyệt (bí danh Thi Duyệt) lớn lên trong cảnh nghèo khó, mồ côi cha mẹ từ nhỏ. 10 tuổi, Duyệt đã phải đi ở cho địa chủ, chăn trâu kiếm sống. Tuổi thơ cơ cực cùng sự áp bức của thực dân, phong kiến đã sớm hun đúc ở Lê Mạnh Duyệt lòng căm thù giặc sâu sắc và khát vọng tự do.
Năm 1928, Lê Mạnh Duyệt rời quê vào Nam làm cu ly tại đồn điền cao su Phú Riềng. Chứng kiến sự bóc lột tàn bạo, Lê Mạnh Duyệt đã tham gia vận động công nhân đấu tranh đòi quyền lợi. Tháng 2-1930, anh bị địch bắt, kết án tù giam và đưa vào Khám Lớn Sài Gòn. Ra tù, Lê Mạnh Duyệt trở về Nghệ An, tích cực tham gia Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam, rồi trở thành một trong những cán bộ chủ chốt xây dựng cơ sở cách mạng ở địa phương.
    |
 |
| Đồng chí Lê Mạnh Duyệt (1904-1990). Ảnh chụp lại |
Sau thắng lợi vang dội của cuộc đấu tranh ở Môn Sơn (ngày 9-8-1931), thực dân phong kiến mở đợt khủng bố. Đồng chí Lê Mạnh Duyệt bị bắt lần thứ hai, kết án 3 năm tù, giam tại Nhà lao Vinh. Ra tù, đồng chí tiếp tục hoạt động, rồi bị bắt lần thứ ba khi đang diễn thuyết ở Anh Sơn. Lần này, đồng chí bị kẻ thù kết án 15 năm khổ sai, đày đi Buôn Ma Thuột. Nơi đây, tù nhân bị cùm cố định, lao động kiệt sức trong các đồn điền, hầu hết không qua khỏi khi mắc bệnh hiểm nghèo. Nhưng giữa khổ ải, các chiến sĩ cộng sản vẫn biến nhà tù thành “trường học cách mạng”. Đồng chí Lê Mạnh Duyệt tham gia tổ chức bí mật “Lực lượng trung kiên”, lãnh đạo nhiều cuộc đấu tranh chống khổ sai, chống đánh đập, đòi quyền lợi tối thiểu cho tù nhân. Tháng 3-1945, khi Nhật đảo chính Pháp, đồng chí được trả tự do. Từ Nha Trang, Lê Mạnh Duyệt bắt mối hoạt động, tham gia khởi nghĩa giành chính quyền ở Diên Khánh, rồi tiếp tục công tác kháng chiến trên nhiều cương vị: Bí thư Huyện ủy Con Cuông, cán bộ trường Đảng, cán bộ mậu dịch, trạm trưởng viện trợ cho nước bạn Lào... Bất cứ nhiệm vụ nào, đồng chí cũng tận tụy hoàn thành, để lại dấu ấn trong xây dựng cơ sở đảng, củng cố phong trào quần chúng.
Năm 1964, do di chứng từ đòn tra tấn của địch, sức khỏe suy giảm, đồng chí xin nghỉ công tác. Đồng chí qua đời năm 1990, hưởng thọ 86 tuổi. Với 60 năm tuổi Đảng, hơn 30 năm hoạt động cách mạng, ba lần bị bắt giam trong lao tù đế quốc, đồng chí Lê Mạnh Duyệt đã được Nhà nước truy tặng Huân chương Độc lập hạng Ba.
|
 |
| Áo tù mang số 2977 đồng chí Lê Mạnh Duyệt mặc trong thời gian bị giam cầm tại Nhà đày Buôn Ma Thuột. |
Chiếc áo tù số 2977 của đồng chí Lê Mạnh Duyệt hiện được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ An-Xô viết Nghệ Tĩnh. Chiếc áo được may bằng vải thô, chiều dài 65cm, thân trước cháy một mảng. Đây chính là chiếc áo đồng chí mặc trong những năm tháng bị giam cầm tại Nhà đày Buôn Ma Thuột. Màu vải đã ngả xám, sợi chỉ thưa mỏng, từng vết sờn, vết cháy như khắc lại dấu tích của những ngày lao dịch mồ hôi thấm ướt, những lần bị lôi ra sân trại tra tấn, những đêm đông núi rừng Tây Nguyên lạnh thấu xương. Chiếc áo không chỉ là minh chứng về chế độ lao tù tàn bạo mà còn là biểu tượng của ý chí kiên cường, niềm tin sắt son và khát vọng tự do của những người đã hiến trọn đời cho Tổ quốc. Trong tấm áo bạc màu ấy, khí tiết của người cộng sản vẫn sáng rực. Gông cùm, đòn roi của kẻ thù không thể dập tắt niềm tin vào ngày mai độc lập của người cách mạng.
HỒNG NHUNG