QĐND - Đầu năm 1950, tôi nhập ngũ vào Trường Huấn luyện Thủy quân thuộc Bộ Tổng tham mưu. Sau khi tốt nghiệp khóa đầu, tôi được giữ lại trường làm trợ giáo khóa 2, huấn luyện các bộ môn hàng hải, lái ca-nô, thông tin. Thời gian này, trường thường huấn luyện và đóng quân dọc sông Lô, thuộc các địa phận: Đoan Hùng, Bến Ngà, Bến Ngọc, Bến Hiên.

Nhà giáo Nguyễn Văn Quế. Ảnh tư liệu

Một số cán bộ, giáo viên thời gian đầu tôi nhớ có các anh Nguyễn Văn Khương, Hiệu trưởng; Nguyễn Văn Quế, Bửu Vị, giáo viên hàng hải; Simon Ngọc, giáo viên thông báo... và một số anh khác đều từng là các sĩ quan Hải quân Pháp, đã từng vượt trùng dương qua nhiều cảng, nhiều nước, nay trở về làm việc trong Quân đội ta. Ngoài ra, một số cán bộ của Bộ Tổng tham mưu được điều về làm chính trị viên nhà trường như các anh: Nguyễn Việt, Thái Hi, Trần Trọng Trung...  Nhiều học viên Trường Huấn luyện Thủy quân những năm 1950-1951 sau khi tốt nghiệp đã đi chiến đấu rồi thành đạt, sau này gặp nhau mọi người vẫn thường tôn kính nhắc đến thầy Nguyễn Văn Quế-Trưởng ban Giáo viên Hàng hải.

Thầy Nguyễn Văn Quế sinh tại phố Hàm Long, Hà Nội. Năm 1938, tốt nghiệp Trường Sĩ quan Hàng hải của Pháp tại Sài Gòn. Ông đã vượt đại dương qua rất nhiều cảng quốc tế ở Hoa Kỳ, Mê-hi-cô, Ác-hen-ti-na, Pháp, Nhật Bản, In-đô-nê-xi-a... Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, tháng 7-1946, Chính phủ quyết định thành lập Hải quân Việt Nam, Nguyễn Văn Quế được điều vào làm việc ở Hải đoàn bộ, Bộ Tổng tham mưu tại khu nhà 18 Nguyễn Du, Hà Nội. Toàn quốc kháng chiến, tại Việt Bắc, ngày 8-3-1949, Bộ Tổng tư lệnh có nghị định thành lập Ban Nghiên cứu Thủy quân, sau đó xây dựng Trường Huấn luyện Thủy quân thuộc Bộ Tổng tham mưu.

Ngoài các cán bộ lãnh đạo chính trị và chỉ huy quân sự, cấp trên điều về Trường Huấn luyện Thủy quân một số cán bộ trước đã từng là sĩ quan Hải quân Quân đội Pháp về làm trưởng, phó ban, tiểu đoàn trưởng học viên và làm giáo viên Trường Huấn luyện Thủy quân khóa 1 gồm một tiểu đoàn học viên, khai giảng vào đầu năm 1950, rồi khóa 2 học tiếp từ giữa năm 1950 đến giữa năm 1951. Thầy Nguyễn Văn Quế nhận nhiệm vụ làm Trưởng ban Giáo viên hàng hải. Thầy đã cùng các giáo viên nhớ đến những chiếc hàng không mẫu hạm, tuần dương hạm, khu trục hạm, thông báo hạm Pháp rồi thiết kế làm những mô hình học tập nhằm mục đích huấn luyện cho học viên nhận dạng được từng loại tàu chiến Pháp để khi tốt nghiệp ra trường, chiến đấu chống các loại tàu chiến địch, bảo vệ hải phận của Tổ quốc. Các tướng lĩnh Bộ Tổng tham mưu: Hoàng Văn Thái, Lê Thiết Hùng khi kiểm tra huấn luyện, được giáo viên Nguyễn Văn Quế giới thiệu các mô hình học tập, đều khen ngợi đức tính sáng tạo của các giáo viên nhà trường.

Một số học viên chúng tôi sau tốt nghiệp, được giữ lại học làm trợ giáo cho khóa sau đã được thầy Quế tập trung bồi dưỡng thêm những kiến thức về thiên văn học, học cách xác định vị trí tàu, thuyền khi đi trên biển bằng trăng sao và hải đăng trên biển; dùng những câu ca dao của dân chài vùng biển để phán đoán thời tiết khi đi biển...  Anh em ai nấy đều quý mến thầy Quế. Thầy tuy rất nghiêm khắc trong nếp sống nhưng có tình thương yêu chân thành giúp đỡ cấp dưới.

Năm 1951, sau khi giải thể Ban Nghiên cứu Thủy quân, thầy Nguyễn Văn Quế nhận quyết định về Bộ Giao thông vận tải. Năm 1956, thầy được Bộ Giao thông vận tải giao nhiệm vụ thành lập và xây dựng Trường Sơ cấp Hàng hải (tiền thân của Trường Đại học Hàng hải Việt Nam).

Anh Hoàng Quốc Hùng, học viên Trường Huấn luyện Thủy quân, Bộ Tổng tham mưu nhớ lại: “Thời gian thầy Quế làm Phó hiệu trưởng Trường Sơ cấp Hàng hải, gia đình tôi ở Hải Phòng. Tôi vẫn thường xuyên đến thăm thầy Quế, người mà tôi quý trọng từ lâu. Tôi được các giáo viên của trường cho biết, thầy Quế luôn tự mình và động viên tinh thần cán bộ, giáo viên biên soạn, tham khảo các bài toán hàng hải của Nga, Anh, Pháp và Trung Hoa để xây dựng bài toán hàng hải Việt Nam.

Tiếng Pháp, tiếng Anh, thầy Quế vốn đã giỏi. Riêng tiếng Nga chưa biết, thầy đã tự học và đọc được sách báo tiếng Nga và trực tiếp nói chuyện với các chuyên gia Liên Xô. Tham khảo nhiều tài liệu hàng hải Nga, Anh, Pháp, những tư liệu và giáo trình do thầy và các giáo viên thời đó biên soạn hiện vẫn còn được sử dụng ở trường.

Năm 1970, khi đưa một đoàn sĩ quan Lào đi thăm Cảng Hải Phòng, tôi đã gặp thầy Nguyễn Văn Quế. Thầy đã giới thiệu ông Bửu Vị, một cán bộ cảng, dẫn chúng tôi lên chiếc tàu Đê-ban-sê-vô của Nga sang thăm Việt Nam đang đậu trên cảng.                                

Năm 1983, thầy Nguyễn Văn Quế đã vĩnh viễn ra đi. Nhiều thế hệ học sinh đến ngày nay vẫn luôn nhớ đến ông-một người thầy mẫu mực, tài đức song toàn đã tham gia đào tạo nhiều cán bộ giỏi cho ngành hàng hải Hải quân và các tàu viễn dương Việt Nam.

ĐỖ SÂM