QĐND - Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Tiểu đoàn 261-Giron đã đi vào lịch sử với những trận đánh oai hùng, trở thành một biểu tượng đẹp, ý nghĩa cho tình hữu nghị Việt Nam - Cu-ba, là niềm tự hào của các thế hệ cán bộ, chiến sĩ Quân khu 9 và Quân khu 8 cũ.

Những chiến công vang dội

Qua lời hỏi thăm, chúng tôi tìm đến căn nhà của cựu chiến binh Nguyễn Xuân Đỉnh, Trưởng ban liên lạc truyền thống Tiểu đoàn 261-Giron tại thị trấn Cần Đước, huyện Cần Đước, tỉnh Long An. Hôm ấy, ông Đỉnh bị bệnh, những đồng đội của ông cũng đến thăm, quây quần trò chuyện. Dù không thể ngồi dậy, nhưng khi chúng tôi hỏi chuyện, ký ức của ông Đỉnh về những ngày tháng Tiểu đoàn 261-Giron tham gia chiến đấu, làm nên những chiến thắng hào hùng lại ùa về. Ông Đỉnh tự hào: “Tôi không phải là thế hệ đầu tiên của Tiểu đoàn 261-Giron nhưng thật tự hào khi được chiến đấu trong đội hình của tiểu đoàn. Đây là một đơn vị đánh địch rất “lạ”, rất chủ động, linh hoạt, không theo lối mòn và kết thúc trận đánh nhanh”.

Các cựu chiến binh Tiểu đoàn 261-Giron thăm tượng đài “Tiểu đội gang thép”.

Lật từng trang quyển lịch sử tiểu đoàn do chính tay mình viết và biên soạn, cựu chiến binh Nguyễn Xuân Đỉnh nhớ lại: Cuối năm 1960, khi Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời, Quân Giải phóng chính thức là một bộ phận trực tiếp chiến đấu trên các chiến trường, đảm đương sứ mệnh thúc đẩy cách mạng miền Nam tiến lên. Ngày 2-1-1961, tại một vùng giải phóng thuộc tỉnh Long An, gần biên giới Cam-pu-chia (nay là huyện Thạnh Hóa, Long An), Tiểu đoàn 261 chính thức được thành lập. Đây là đơn vị chủ lực đầu tiên của Quân khu 8, gồm 7 tỉnh: Long An, Mỹ Tho, Gò Công, Bến Tre, Kiến Tường, Kiến Phong và An Giang. Biên chế ban đầu của tiểu đoàn gồm hai đại đội bộ binh, một trung đội trợ chiến, gồm bộ đội địa phương và du kích của các tỉnh trong Quân khu 8.

Tiếp lời đồng đội, cựu chiến binh Lê Công Huẩn nói thêm: “Thời ấy không có huấn luyện bài bản, chủ yếu anh em biết sử dụng vũ khí chiến đấu là được, vừa huấn luyện vừa chiến đấu. Vũ khí của ta không thống nhất, nhiều chủng loại từ cấp trên đưa xuống và chiến lợi phẩm thu được. Tôi nhớ, lúc mình vào tiểu đoàn, chỉ huấn luyện 10 ngày thì đánh trận đầu ở Thủ Thừa. Trận đó, ta tiêu diệt hơn 30 tên địch và hy sinh hai đồng chí”.

Với khẩu hiệu “Đi là chiến thắng, đánh là dứt điểm”, từ năm 1962, Tiểu đoàn 261 đã cùng bộ đội địa phương tham gia nhiều trận đánh ở các tỉnh Gò Công, Long An, Bến Tre, Mỹ Tho và Đồng Tháp, gây cho địch nhiều thiệt hại, tạo thế có lợi cho ta. Nhắc đến Tiểu đoàn 261-Giron, chiến công không thể không nhắc đến là Chiến thắng Ấp Bắc ngày 2-1-1963, đúng dịp kỷ niệm hai năm thành lập tiểu đoàn. Khi chúng tôi hỏi về trận đánh Ấp Bắc, cựu chiến binh Nguyễn Bá Chua, nguyên chiến sĩ trinh sát Đại đội 1, Tiểu đoàn 261, cho biết: Trận đánh càn này diễn ra trên diện rộng nhưng mặt trận chủ yếu ở ấp Tân Bình và Tân Thới, xã Tân Phú (Cai Lậy, Tiền Giang). Trận đánh diễn ra từ sáng sớm đến hơn 20 giờ cùng ngày dưới sự chỉ huy của đồng chí Hai Hoàng (Võ Văn Hoàng, Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 261) và trực tiếp ở hướng mũi của tôi là đồng chí Bảy Đen (Đặng Minh Nhuận, Đại đội trưởng Đại đội 1, Tiểu đoàn 261). Hôm đó, tôi bị sốt rét nặng nhưng vẫn quyết tâm cùng đồng đội chiến đấu với tinh thần “có chết cũng phải ngoảnh mặt về phía quân thù”.

Theo cựu chiến binh Nguyễn Bá Chua, vũ khí, đạn dược của ta trong trận đánh Ấp Bắc chưa nhiều, không có súng chống tăng nhưng tinh thần chiến đấu của anh em luôn kiên quyết giữ vững trận địa, tiết kiệm đạn tối đa, xác định mỗi viên đạn bắn ra phải có xác suất tiêu diệt địch cao nhất. Các khẩu hiệu động viên tinh thần chiến đấu của cán bộ, chiến sĩ liên tục được truyền đi khắp trận địa. Ông nói: “Tôi nhớ như in hình ảnh đồng chí Nguyễn Văn Đừng chỉ huy tiểu đội ở vòng ngoài của đội hình kiên quyết bám trụ, đánh trả các đợt tiến công của địch. Chính đồng chí Đừng đã dũng cảm bám theo một xe bọc thép và dùng lựu đạn đánh hỏng xe này. Tiểu đội của đồng chí Đừng sau này được mệnh danh là Tiểu đội gang thép”. Trong trận đánh, Tiểu đoàn 261 đã phối hợp với các đơn vị địa phương, du kích đẩy lùi nhiều đợt tấn công trên không, trên bộ và đường thủy của địch. Lực lượng ta tiêu diệt hàng trăm tên địch, phá hủy 3 xe bọc thép M113, 8 trực thăng bị bắn rơi. Thật khó tin khi một tiểu đoàn ghép chủ lực và địa phương, du kích của ta, trang bị kém đã đương đầu với nhiều tiểu đoàn bộ binh chủ lực, bảo an ngụy có không quân, thủy quân, pháo binh, cơ giới tham chiến. Chiến thắng Ấp Bắc của Tiểu đoàn 261 đã làm phá sản chiến thuật “trực thăng vận và thiết xa vận” của Mỹ-ngụy sau một thời gian tung hoành trên bầu trời các tỉnh Quân khu 8. Sau trận đánh, Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam đã phát động phong trào “Thi đua Ấp Bắc, giết giặc lập công” trên toàn miền Nam.

Niềm vinh dự mang tên “Tiểu đoàn 261-Giron”

Ngày 19-4-1961, tại Cu-ba, LLVT cách mạng và nhân dân Cu-ba dưới sự chỉ huy trực tiếp của Tổng tư lệnh Phi-đen Ca-xtơ-rô (Fidel Castro) đã lập nên Chiến thắng Giron lừng lẫy khi trong vòng chưa đầy 72 giờ, đập tan cuộc tấn công xâm lược của 1.500 lính đánh thuê, được trang bị hiện đại và được sự hỗ trợ đắc lực của máy bay chiến đấu và tàu chiến Mỹ, nhằm lật đổ chính quyền Havana còn non trẻ. Chiến thắng Giron là thất bại quân sự đầu tiên của Mỹ tại Tây Bán cầu. Chiến thắng Ấp Bắc của Tiểu đoàn 261 ngày 2-1-1963 không những tạo tiếng vang lớn cho cách mạng miền Nam Việt Nam lúc bấy giờ, mà còn vang danh trên thế giới. Sau khi nghe tin Chiến thắng Ấp Bắc vang dội của Tiểu đoàn 261 tại Việt Nam, Phi-đen Ca-xtrô đã cho xây dựng Tượng đài Chiến thắng Ấp Bắc ngay trên đất nước Cu-ba và quyết định trao tặng lá cờ chiến thắng trên bãi biển Giron cho Tiểu đoàn 261.

Trong hồi ký của mình, Đại tá Nguyễn Hòa Hiệp, nguyên Trưởng ban Tuyên huấn Phòng Chính trị Quân khu 8, người trực tiếp trao lá cờ Giron cho Tiểu đoàn 261 đã ghi lại: “Chúng tôi rất cẩn thận bảo vệ lá cờ Giron để kịp đến nơi trao cho Tiểu đoàn 261 đúng vào dịp kỷ niệm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22-12-1963)”. Lá cờ có thêu dòng chữ “TIỂU ĐOÀN 261-GIRON” bằng những đường tơ vàng trên nền vải xanh, đỏ lấp lánh sao vàng. Buổi lễ diễn ra có sự chứng kiến của chính quyền, nhân dân địa phương dưới ánh đèn măng-sông và tinh thần phấn khởi của cán bộ, chiến sĩ. Ngoài lá cờ, Phi-đen Ca-xtrô còn gửi tặng Tiểu đoàn 261 một khẩu súng ngắn 12mm mà LLVT Cu-ba thu được tại bãi biển Giron trong trận đánh quân xâm lược. Từ đó, Tiểu đoàn 261 có tên gọi thân thương Tiểu đoàn 261-Giron, thắm tình hữu nghị Việt Nam - Cu-ba, trở thành biểu tượng chiến thắng của cả hai dân tộc Việt Nam - Cu-ba trước kẻ thù chung. Lá cờ của Tiểu đoàn Giron và khẩu súng ngắn vẫn còn lưu giữ tại Bảo tàng LLVT Quân khu 9.

Cựu chiến binh Nguyễn Xuân Đỉnh cho biết: Sau khi nhận cờ Giron, đầu năm 1964, Tiểu đoàn 261-Giron đã ghi vào lịch sử chống Mỹ trên vùng đất Khu 8 xưa với một chiến công mới đó là xóa sổ hoàn toàn khu trù mật Thiên Hộ của Mỹ-ngụy nằm ở xã Hậu Mỹ, huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang. Trong trận đánh này, đồng chí Nguyễn Minh Tua chỉ huy tiểu đội xung kích đã băng mình qua lửa đạn, đánh chiếm sở chỉ huy để cắm lá cờ Giron được Cu-ba trao tặng lên nóc lô cốt của 3 tên cố vấn Mỹ. Với thành tích xuất sắc, đồng chí Tua đã được phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân, được đại diện cho Đoàn dũng sĩ miền Nam Việt Nam sang thăm Cu-ba và được đặt chân lên bãi biển Giron xinh đẹp.

Để tưởng nhớ và thể hiện lòng biết ơn sâu sắc với những đóng góp của Tiểu đoàn 261-Giron trong những năm tháng kháng chiến, đầu năm 2016, tỉnh Long An đã đầu tư xây dựng “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261-Giron” ngay tại khu vực ấp Trấp Tre (Ấp 4), xã Tân Hiệp, huyện Thạnh Hóa. Công trình này có ý tưởng của ông Đỉnh từ năm 2010 với ý định xây dựng một bia tưởng niệm. Sau đó, Tỉnh ủy, UBND tỉnh cho chủ trương thực hiện khu tưởng niệm với diện tích hơn 3.000m2 gồm các hạng mục: Nhà bia gần 2.000 liệt sĩ, bảo tàng, bảng tóm tắt thành tích... Công trình hoàn thành sẽ là địa chỉ về nguồn cho các cựu chiến binh Tiểu đoàn 261-Giron và là địa chỉ đỏ trong giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.

Ngày nay, Tiểu đoàn 261-Giron được biên chế trong đội hình Trung đoàn 2, Sư đoàn 8, Quân khu 9. Các thế hệ cán bộ, chiến sĩ của tiểu đoàn vẫn tự hào, nối tiếp truyền thống hoàn thành tốt các nhiệm vụ huấn luyện, SSCĐ. Và tên gọi thân thương “Tiểu đoàn 261-Giron” trong lòng các cựu chiến binh và nhân dân các tỉnh Đồng Tháp Mười luôn là biểu tượng thắm tình đoàn kết hữu nghị giữa hai dân tộc anh em Việt Nam - Cu-ba.

Bài và ảnh: BẢO THƯ