Theo kế hoạch, ngày 10-10-1954, đại quân ta mới về tiếp quản Thủ đô. Tuy nhiên, ngay từ hạ tuần tháng 9-1954, dược sĩ Trần Ngọc Bảy đã được bác sĩ Vũ Văn Cẩn, Cục trưởng Cục Quân y giao phụ trách đoàn cán bộ đi cùng với đoàn cán bộ của Tổng cục Cung cấp (nay là Tổng cục Hậu cần-Kỹ thuật) về tiếp quản các cơ sở hậu cần của Pháp tại Hà Nội, trong đó có khu vực quân y.
Ngày 5-10-1954, đoàn tiếp quản được lệnh hành quân trên 6 chiếc xe vận tải. Từ Thái Nguyên, đoàn xe vượt đèo Khế, qua bến Bình Ca, xuôi xuống Việt Trì, vượt sông Hồng sang thị xã Sơn Tây, rồi chạy theo Quốc lộ 6 xuống Hà Nội. Đến huyện Phú Xuyên thì đoàn dừng lại để chờ lệnh của Ủy ban Liên hiệp Việt-Pháp.
Theo quy định, đoàn tiếp quản vào nội thành Hà Nội từ hướng thị xã Hà Đông. Đoàn xe tới Ba La-Bông Đỏ thì có xe của Pháp dẫn đường. Khi vào thị xã Hà Đông thì nhân dân đã đứng kín hai bên lề đường, tay cầm cờ đỏ sao vàng và hoa vẫy chào đoàn quân tiếp quản. Xe tới trạm kiểm soát của Ủy ban Liên hiệp Việt-Pháp ở Thanh Xuân thì có một xe Jeep cắm cờ Việt-Pháp dẫn đoàn tiếp quản tới Ngã Tư Sở, rồi rẽ xuống sân bay Bạch Mai. Sau khi làm những thủ tục cần thiết, đoàn xe lại chạy xuống Ngã Tư Vọng, qua Bệnh viện Bạch Mai, lên đường Route Mandarine (nay là đường Lê Duẩn). Tới ga Hàng Cỏ, đoàn xe rẽ vào đại lộ Gambetta (nay là đường Trần Hưng Đạo), tiến thẳng vào khu vực Nhà thương Đồn Thủy. Đến đây thì đoàn tiếp quản của Cục Quân y xuống xe, nghỉ trong một ngôi nhà của Nhà thương Đồn Thủy để thực hiện nhiệm vụ tiếp quản các cơ sở quân y của Pháp. Khu vực đoàn tiếp quản kéo dài từ Nhà hát Lớn thành phố tới khu vực Nhà thương Đồn Thủy.
“Sau khi ổn định nơi ăn ở, đoàn chúng tôi chia thành hai bộ phận. Một bộ phận do dược sĩ Phạm Lạng và dược sĩ Dương Đình Hùng phụ trách, có nhiệm vụ tiếp quản khu vực từ Nhà hát Lớn Hà Nội đến phố Đinh Công Tráng. Một bộ phận do tôi và bác sĩ Trần Văn Bảo phụ trách, tiếp quản Nhà thương Đồn Thủy. Sáng 8-10, bộ phận của chúng tôi tiến hành tiếp quản Nhà thương Đồn Thủy”, dược sĩ Trần Ngọc Bảy kể lại.
Tại Phòng Hành chính của Nhà thương Đồn Thủy, dược sĩ Trần Ngọc Bảy, bác sĩ Trần Văn Bảo, cùng 10 cán bộ cả quân y và quân dược làm việc với đoàn Quân y Pháp do viên đại tá, viện trưởng dẫn đầu. Sau khi trao đổi về các thủ tục bàn giao, cả hai đoàn lần lượt đi bàn giao từng cơ sở của Nhà thương, bắt đầu từ khu xét nghiệm, khu điều trị và cuối cùng là khu hậu cần. Trong cuốn sổ ghi chép ngày ấy, ông ghi rất chi tiết: “Bấy giờ, Nhà thương Đồn Thủy chỉ còn cái vỏ. Hầu hết phòng bệnh nhân đều bị phá phách, không còn các trang thiết bị, phương tiện, máy y tế, dụng cụ phục vụ công tác điều trị. Các giường bệnh cũng bị mang đi, chỉ còn lại những chiếc giường hư hỏng, rệu rã. Thậm chí các vòi nước, các thiết bị trong phòng tắm, phòng vệ sinh cũng bị tháo dỡ, nước chảy lênh láng tràn ra các lối di. Thư viện và phòng đọc của Nhà thương tuy còn một số cuốn sách, nhưng chủ yếu là sách văn học và tạp chí các loại vứt ngổn ngang dưới sàn nhà.
Trong số sách ít ỏi về chuyên môn y-dược, hầu như không còn quyển nào nguyên vẹn, bị xé ra từng mảnh... Nhớ lời Cục trưởng Vũ Văn Cẩn đã căn dặn tôi trước khi hành quân về Hà Nội: Anh chỉ được phép ký vào biên bản bàn giao khi nào Quân đội ta vào tiếp quản Thủ đô và phía Pháp rút hết lính gác ở cổng Nhà thương Đồn Thủy. Vì vậy, biết viên đại tá, viện trưởng rất sốt ruột, tôi phải tìm mọi cách nấn ná để chờ lệnh của trên. Cho đến 9 giờ sáng 9-10-1954, khi tên lính Pháp đứng gác ở cổng Nhà thương Đồn Thủy vội vã bước ra khỏi vọng gác để các chiến sĩ ta vào thay thế cũng là lúc tôi nhận được lệnh ký vào biên bản bàn giao. Chỉ vài phút sau, viên viện trưởng đã lên chiếc xe hơi sang trọng lao nhanh ra cổng, ngược lên phía cầu Long Biên sang Gia Lâm. Đêm 9-10, tôi và anh em trong đoàn tiếp quản cứ thao thức, không sao ngủ được vì hồi hộp, vì sung sướng, chỉ mong trời nhanh sáng để được đón chào Đại đoàn 308 về tiếp quản Thủ đô...”.
Theo dược sĩ Trần Ngọc Bảy, sáng sớm 10-10-1954, ông cùng các ông Phạm Lạng, Dương Đình Hùng, Nguyễn Như Tiếp và Phan Trọng Hoành ra đại lộ Gambetta chờ sẵn. Ông thấy nhân dân nội và ngoại thành Hà Nội ăn mặc chỉnh tề, mang cờ, hoa, khẩu hiệu và ảnh Bác Hồ từ khắp nơi đã đứng kín những tuyến đường được báo trước đại quân ta sẽ đi qua, gương mặt người nào cũng vui mừng, hoan hỷ. Dược sĩ Bảy bồi hồi nhớ lại: “Tôi chú ý nhiều hơn đến những người đeo đàn accordion,
guitar, violon say sưa chơi các bản nhạc hùng tráng, rạo rực như: “Tiến về Hà Nội”, “Vì nhân dân quên mình”... Đến 8 giờ sáng 10-10, tôi nghe mọi người kháo nhau có một đoàn quân, đội ngũ chỉnh tề, đi đều từ phía Quần Ngựa qua các phố Kim Mã, Hàng Đẫy, Cửa Nam, Hàng Bông, Hàng Đào, Hàng Ngang, rồi tiến vào cửa Đông thành Hà Nội. Khoảng 45 phút sau, tôi được tận mắt thấy một đoàn quân xếp hàng ba, nghiêm trang, vai đeo ba lô và súng, đi đều, rầm rập. Người chỉ huy đi đầu hàng quân đeo súng ngắn, tay cầm quốc kỳ, luôn giơ tay vẫy chào nhân dân đứng hai bên lề đường. Đoàn quân này xuất phát từ phía Việt Nam học xá, qua phố Bạch Mai, phố Huế, quanh Hồ Gươm, rồi vòng lại chiếm lĩnh khu vực Đồn Thủy và khu Đấu Xảo (nay thuộc Cung Văn hóa lao động hữu nghị Việt Xô).
Đoàn quân đi đều, rầm rập hòa lẫn trong tiếng nhạc, tiếng hát, tiếng hò reo của các tầng lớp nhân dân. Nhiều thiếu nữ mặc áo dài ra tận hàng quân để tặng hoa các chiến sĩ. Tôi còn được chứng kiến khí thế hùng dũng, nghiêm trang của một đơn vị pháo binh từ phía Bạch Mai tiến lên phố Huế, qua Hàng Đào, Hàng Ngang, rồi rẽ ra Cửa Bắc tiến vào thành Hà Nội. Đến 15 giờ cùng ngày, tôi nghe thấy một hồi còi dài được phát ra trên nóc Nhà hát Lớn Hà Nội, chính thức báo hiệu giờ phút Thủ đô Hà Nội đã hoàn toàn giải phóng...”, ông Trần Ngọc Bảy nhớ lại.
Sau ngày Trung ương Đảng và Chính phủ chuyển về Thủ đô, cơ quan Cục Quân y và các đơn vị trực thuộc lần lượt hành quân về Hà Nội. Ông Trần Ngọc Bảy nhận chức trách mới là Phó giám đốc Xí nghiệp Dược phẩm 6-1 trực thuộc Cục Quân y. Năm 1961, ông chuyển ngành ra Bộ Y tế, làm Phó giám đốc Xí nghiệp Dược phẩm Trung ương II và nghỉ hưu vào năm 1989 với chức vụ Phó tổng giám đốc Liên hiệp các xí nghiệp dược Việt Nam. “Dẫu hàng chục năm đã qua, nhưng tôi không thể nào quên những ngày được Cục trưởng Vũ Văn Cẩn tin tưởng giao phụ trách đoàn tiếp quản của Cục Quân y. Đó là kỷ niệm đáng nhớ nhất trong cuộc đời tôi. Hằng năm, cứ đến Ngày kỷ niệm giải phóng Thủ đô, lòng tôi lại rạo rực, thổn thức nhớ tới không khí hân hoan như ngày hội của đồng bào Thủ đô. Chúng tôi nhớ hình ảnh cả rừng người và cờ hoa cùng với những ca khúc hùng tráng vang lên theo nhịp bước quân hành!”, dược sĩ Trần Ngọc Bảy nói.
NGỌC BÍCH - TIẾN CƯỜNG