Bà con tiểu thương trong vùng mỗi lần qua sông buôn bán thường bị gã Trung sĩ ngụy tên là Ngọc (người gốc Huế) và đám lâu la kiếm cớ thu hết hàng hóa, hoặc bắt nằm ra đất đánh đập rất dã man.
Trước tình hình đó, cuối năm 1971, cơ sở của ta bí mật tổ chức lực lượng đưa đò qua sông, tuyên truyền, vận động đón những người dân bị chúng giam lỏng về làng. Phát hiện nhiều dấu hiệu khác thường, Mỹ-ngụy liên tục huy động lực lượng, phương tiện đánh phá vào những nơi nghi ngờ có đội công tác (du kích) xã Điện Nam đứng chân, nhất là tại khu vực miếu Ông Lợi.
Đảng bộ xã Điện Nam lúc đó chỉ có 7 đồng chí, gồm Nguyễn Thảng-quyền Bí thư Đảng ủy kiêm Chính trị viên của đội, Trần Hòe-Phó bí thư, Chủ tịch Ủy ban kiêm Xã đội trưởng, Phạm Tòng-Xã đội phó, Nguyễn Cơ (Bốn)-Phó chủ tịch phụ trách kinh tế, lương thực và nắm tình hình cơ sở mật bên trong và các chiến sĩ: Nguyễn Đáo, Phạm Đức, Lê Thời. Ít lâu sau, cấp trên tăng cường cho Điện Nam thêm 3 đồng chí nữa, nâng tổng quân số lên 10 người. Đảng bộ quyết định thành lập 3 tổ du kích, bố trí quanh thôn theo hình chữ V, sẵn sàng phối hợp đánh địch. Theo phân công: Đồng chí Nguyễn Thảng chỉ huy Tổ 1, bố trí tại bờ sông Vàm Toan, gần bến đò Cẩm Sa; đồng chí Trần Hòe chỉ huy Tổ 2, bố trí tại bến đò thôn Phong Hồ; đồng chí Phạm Văn Cầu (vừa được bổ sung) chỉ huy Tổ 3 bố trí tại làng Cẩm Sa.
Ông Phạm Văn Cầu (đứng bên phải) và ông Nguyễn Văn Phước (ngồi) kể về trâ%3ḅn chiến năm xưa.
Hơn 7 giờ 30 phút ngày mồng 3 tháng Chạp năm 1971, từ phía Cồn Khe, xe tăng, xe bọc thép của địch gầm rú liên hồi, theo đường 607 (từ Đà Nẵng đi Hội An) tiến về hướng nỗng bà Phó Liêm (khu đồi thấp nằm cách biệt khu dân cư). Mọi người đều nghĩ chúng sẽ chạy tiếp về Điện Phương như mọi lần, nhưng đột nhiên, 12 chiếc xe bất ngờ quay đầu rẽ sang hướng Tây Nam, sau đó dừng lại ở địa phận đất ông Phong. Từ Cồn Khe, 11 chiếc xe tăng khác cũng tiến vào nỗng ông Trừ (thôn Cẩm Sa). Địch vừa nổ súng uy hiếp, vừa nhanh chóng dàn quân thành đội hình chữ U, bao vây toàn bộ khu vực. Dưới sự dẫn dắt của xe tăng, xe bọc thép và sự yểm trợ của hàng chục chiếc máy bay UH1A, OV10, OH6A, AD6, bộ binh địch điên cuồng bắn phá vào trong làng và những nơi nghi ngờ có lực lượng của ta.
Khi tốp địch đầu tiên đi vào trận địa phục kích, dưới sự chỉ huy của đồng chí Trần Hòe, từ hầm bí mật, du kích của ta bất ngờ sử dụng AK, lựu đạn đánh trả. Du kích dùng tiểu liên bắn rơi tại chỗ một máy bay OV6A, dùng M72 cải tiến, bắn 8 quả vào đội hình xe tăng địch khiến chúng hoảng loạn chạy vào bãi vật cản chống tăng ta bố trí quanh miếu Ông Lợi.
Lực lượng quá chênh lệch, song du kích của ta lợi dụng công sự, trận địa kiên cường nổ súng, mưu trí đánh bại nhiều đợt tiến công của địch. Khi hết đạn, du kích dùng lựu đạn, thủ pháo và vũ khí lấy được của địch tiếp tục chiến đấu. Trận chiến không cân sức, ở Tổ 1, đồng chí Nguyễn Thảng trúng đạn hy sinh, đồng chí Nguyễn Đào (cán bộ mới từ Đà Nẵng vào tăng cường đêm hôm trước) cũng anh dũng ngã xuống cạnh bờ công sự, riêng đồng chí còn lại bị thương hỏng một mắt. Tổ 2, Tổ 3 cũng bị tổn thất nặng nề. Đến 16 giờ, khi tiếng súng tạm yên, ta loại khỏi vòng chiến đấu 47 tên Mỹ-ngụy, 1 máy bay, 2 xe tăng địch bị tiêu diệt, ta có 7/10 đồng chí anh dũng hy sinh.
Nhớ lại trận đánh năm xưa, ông Phạm Văn Cầu xúc động: “Chiều tối, sau khi cho xe tăng cày nát khu vực, địch chất xác 7 du kích của ta lên xe định chở đi, song bị người dân Cẩm Sa chặn lại. Trước sự phản đối quyết liệt và lý lẽ “sống thù, chết bạn”, “sinh ra ở làng thì chết phải được chôn trong làng” của bà con, chúng buộc phải trả xác cho gia đình lo hậu sự. Nhìn thi thể các đồng đội không còn nguyên vẹn hình hài, chúng tôi tự hứa sẽ tiếp tục chiến đấu để trả thù cho các anh”.
Em trai liệt sĩ Nguyễn Thảng là ông Nguyễn Văn Phước (59 tuổi) vẫn nhớ như in: “Buổi chiều hôm đó vừa đi học về, thấy mẹ (Bà mẹ Việt Nam anh hùng Hồ Thị Bút) khóc nức nở thông báo: “Anh Năm bị địch bắn chết rồi con ơi”, tôi cùng ba và ông cậu tức tốc chạy ra bờ sông. Ba tôi nhận ra anh Năm nhờ chiếc áo anh vẫn mặc hằng ngày”.
Một ngày đầu tháng 10-2017, trời mưa lất phất nhưng đồng chí Phạm Đức Công, Bí thư Đảng ủy phường Điện Nam Bắc vẫn hăng hái dẫn chúng tôi đi trên con đường nhựa thênh thang, băng qua cánh đồng rau xanh mướt ra thăm khu vực miếu Ông Lợi. Thành kính thắp hương tưởng nhớ những người con ưu tú của Cẩm Sa đã ngã xuống trong trận chiến năm nào, đồng chí Phạm Đức Công xúc động: “Sự hy sinh của “Bảy dũng sĩ Điện Nam” thể hiện lòng yêu nước nồng nàn và tinh thần chiến đấu quả cảm của người dân xứ Quảng. Hiện nay, UBND phường đã khoanh vùng bảo vệ di tích “trận đánh Mỹ tại làng Cẩm Sa” với diện tích 500m2 thuộc khu đất miếu Ông Lợi. Cấp ủy, chính quyền địa phương cũng như nhân dân Cẩm Sa rất mong muốn các cấp có thẩm quyền nghiên cứu, xem xét, công nhận đây là di tích cấp tỉnh để việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử của địa phương được duy trì có hiệu quả hơn”.
Bài và ảnh: VIÊ%3ḅT HÙNG