Người Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu

QĐND - Tôi vẫn gặp ông Nguyễn Tiến Hà (tức Nguyễn Hữu Tự) khi thì ở Ban liên lạc Các chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày tại Nhà tù Hỏa Lò, khi thì ở hội nghị của Quân khu Thủ Đô kỷ niệm 50 năm thủ đô Hà Nội được giải phóng… Bỗng một ngày, giở lại sổ tay gặp gỡ các nhân chứng của Hà Nội thời kỳ Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, tôi dừng lại ở dòng chữ: Thanh niên cứu quốc (TNCQ) thành Hoàng Diệu, khu phố Bạch Mai. Và tôi đã đến nhà ông ở 92A ngõ Văn Hương, phường Hàng Bột, quận Đống Đa, TP Hà Nội để nghe chuyện “cổ tích”.

Tưng bừng trong rừng cờ đỏ sao vàng

Năm 1939, cha ông Nguyễn Hữu Tự-một công chức ngành địa chính vốn quê ở thôn Văn Lâm, xã Hoàng Diệu, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, đang làm việc ở Thanh Hóa thì được điều chuyển ra Hà Nội. Gia đình thuê một căn gác nhỏ ở phố Bạch Mai, đầu ngõ Quỳnh và ông được cha mẹ cho ăn học đến ban Tú tài ở Trường Louis Pasteur (nay là trụ sở Bộ Tài chính, ở phố Hàng Chuối). Năm 1944, ông được giác ngộ cách mạng từ chính những người bạn đã tham gia TNCQ thành Hoàng Diệu của phố Bạch Mai như các ông: Nguyễn Văn Bằng, Nguyễn Văn Vị (tức Vị Hải), Lê Uy Vệ và người anh ruột là Nguyễn Hữu Văn (tức Tạ Quang Chiến). Nhóm TNCQ thành Hoàng Diệu khu phố Bạch Mai do ông Tạ Hoàng Cơ, một đảng viên từ Đông Phù (Thanh Trì) lên Bạch Mai hoạt động, phụ trách. Ông được giao nhiệm vụ tham gia Hội Truyền bá Quốc ngữ, dạy học vào buổi tối ở trường tư Công Ích-mà nhiệm vụ chính là để khơi dậy lòng yêu nước cho những người lao động bị thất học.

Ông Nguyễn Hữu Tự. Ảnh: Kim Thanh.

Ông Tự đã cùng nhóm TNCQ thành Hoàng Diệu phố Bạch Mai hoạt động sôi nổi trong những ngày chuẩn bị Tổng khởi nghĩa với nhiều hoạt động: Rải truyền đơn, học quân sự (tháo lắp vũ khí; sử dụng lựu đạn, mìn; lăn, lê, bò…), tự sắm sửa vũ khí… Hè năm 1945, tin tức về cuộc đấu tranh của công nhân Nhà máy Rượu Phông-ten và những cuộc trừ khử bọn Việt gian giữa ban ngày ở dốc Hàng Kèn, ở phố Jacquin (nay là phố Ngô Thì Nhậm) càng thúc đẩy TNCQ thành Hoàng Diệu lao vào hoạt động với bầu máu nóng, giải phóng dân tộc. Ông Tự cùng các đội viên tích cực tuyên truyền trong nhân dân, rải truyền đơn, tán phát thư của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc gửi đồng bào toàn quốc; dán áp-phích, kẻ khẩu hiệu trên các phố. Những việc này đều phải làm bí mật, chớp nhoáng. Đặc biệt, ta đã giác ngộ được một số thanh niên bị chính quyền tay sai bắt làm lính Bảo an, canh gác cho các cuộc họp bí mật của TNCQ thành Hoàng Diệu ở Đình Đại, Đình Đông…

Thời gian này nhân dân bị nạn đói thảm khốc. Xác người chết la liệt trên vỉa hè, thực dân Pháp phải cho thường phạm đem xe bò nhặt xác rồi đem chôn ở nghĩa trang Hợp Thiện. Cứu đói cho dân đã trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Những cuộc đấu tranh, phá kho gạo, kho thóc ở Lò Lợn, Lương Yên, Thúy Ái (cách khu Bạch Mai không xa) chia cho dân nghèo càng làm cho nhân dân tin theo Việt Minh.

Những ngày Hà Nội sôi sục, TNCQ khu phố Bạch Mai nhận lệnh trực tiếp từ ông Vũ Oanh và ông Tạ Hoàng Cơ tham gia khởi nghĩa. Ông Tự hào hứng kể: Những ngày ấy, toàn dân vi binh, cứ gọi nhau đi thôi. Theo chủ trương của Ban lãnh đạo khởi nghĩa, tôi đã cùng với đội TNCQ thành Hoàng Diệu phố Bạch Mai đi phá cuộc mít tinh do Tổng hội viên chức của Chính phủ Trần Trọng Kim tổ chức chiều 17-8, ở trước Nhà hát Lớn và hòa vào dòng người khổng lồ tuần hành trên đường phố, từ Tràng Tiền lên Hàng Đào, Cửa Nam, Phủ Toàn quyền… vừa đi vừa hô vang: “Ủng hộ Việt Minh”, “đả đảo phát xít”!… Sáng 19-8, tôi vô cùng tự hào được dự cuộc mít tinh trước Nhà hát Lớn. Đại diện Việt Minh nghiêm trang tuyên bố khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân. Cuồng nhiệt, bất chấp hiểm nguy, đoàn người mạnh bước đi chiếm Trại Bảo an binh ở 40 Hàng Bài. Vùng ô Cầu Dền-Bạch Mai-ngõ Quỳnh-chợ Mơ ngày ấy vốn là khu ven nội của dân công chức nghèo và dân lao động cực khổ, được tiếp thêm sinh khí mới, tưng bừng, náo nức trong rừng cờ đỏ sao vàng.

Ánh sáng của mùa Thu cách mạng

Ngày 20-8-1945, Ủy ban Nhân dân Cách mạng (NDCM) Bạch Mai được thành lập do ông Vũ Văn Quý là Chủ tịch. Ông Tự nhớ lại: Anh trai tôi, Nguyễn Hữu Thanh, là Phó chủ tịch Ủy ban NDCM. Cánh thanh niên chúng tôi hăng hái thực hiện lời kêu gọi của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, đã xung kích trong công cuộc diệt giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm. Đêm đêm, chúng tôi đi xóa nạn mù chữ cho bà con lao động; ngày thì đi “khất thực”, quyên góp gạo, phát cơm, cháo cứu đói; vận động nhân dân bỏ hủ tục, cờ bạc, xây dựng đời sống mới; đi canh gác, phòng và chống bọn tay sai của Việt Quốc, Việt Cách phá hoại cách mạng. Tuần lễ vàng mà chúng tôi vận động trong gia đình mình và bà con tham gia ủng hộ Chính phủ, ghi dấu không bao giờ quên trong những ngày đầu tháng 9-1945. Ngày ấy, ngõ Bò, ngõ Đình Đông, ngõ Quỳnh, ngõ Tô Hoàng, ngõ Chùa Liên Phái, ngõ Đình Đại, ngõ Chùa Hương Tuyết… còn rất nhiều hồ ao, đồng ruộng… Dân lao động rất nghèo, nhưng ai ai cũng phấn khởi ủng hộ cách mạng. Một số công thương gia như ông chủ xưởng xà phòng, ông chủ xưởng gỗ, chủ hiệu giặt là ở đầu ô Cầu Dền… đều hăng hái hiến vàng cho cách mạng. Trong phong trào ủng hộ Nam Bộ, một số thanh niên xung phong Nam tiến như anh Lê Văn Diễn, Nguyễn Hữu Tiến… hoặc gia nhập Tự vệ chiến đấu Hoàng Diệu như anh trai tôi-Nguyễn Hữu Văn. Tôi vẫn là Tự vệ Thành đội mũ ca-lô có huy hiệu trên mũ là sao vuông, để phân biệt với Tự vệ chiến đấu Hoàng Diệu có sao tròn. Bọn Việt gian rất sợ cánh tự vệ sao vuông chúng tôi. Nhưng khu Bạch Mai vẫn là vùng an toàn. Nhiều sự kiện lớn đã diễn ra tại Việt Nam học xá (nay là khu vực Trường Đại học Bách khoa), chúng tôi đều được huy động để bảo vệ an toàn tuyệt đối Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đoàn đại biểu của Chính phủ như: Ngày 12-1-1946, mít tinh mừng thắng lợi to lớn của cuộc Tổng tuyển cử; ngày 26-5-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh dự lễ "Nhóm lửa thiêng” do Đoàn TNCQ thành Hoàng Diệu của thành phố tổ chức; ngày 30-5-1946, 5 vạn nhân dân mít tinh trước khi Chủ tịch Hồ Chí Minh sang thăm nước Pháp theo lời mời của Chính phủ Pháp.

Chủ tịch Hồ Chí Minh dự lễ khai mạc “Ngày kháng chiến của nhân dân Thủ đô” tổ chức tại Nhà hát Lớn, ngày 5-11-1945. Ảnh tư liệu.

Tháng 11-1946, Hà Nội gấp rút chuẩn bị kháng chiến. Nội thành được Ban chỉ huy mặt trận chia thành ba liên khu. Khu phố Bạch Mai thuộc Liên khu II. Ông Tự cùng các chiến sĩ Đại đội tự vệ ngõ Quỳnh, do ông Thành Xuân Bảng làm Đại đội trưởng, ngày đêm đi đắp chiến lũy ô Cầu Dền. Chiến lũy sừng sững, cao hơn hai mét đã được hoàn thành vào khoảng giữa tháng 12 để chặn đường tiến quân của giặc từ phố Huế thọc xuống ô Cầu Dền-Bạch Mai-chợ Mơ. Ông còn vận động các gia đình đục tường từ nhà nọ thông sang nhà kia để các chiến sĩ thuận tiện cơ động trong chiến đấu; công tác vận động người già, trẻ em đi tản cư với khẩu hiệu “Tản cư cũng là yêu nước” được tiến hành khẩn trương.

Những năm Hà Nội bị thực dân Pháp chiếm đóng, ông đã đóng góp sức trẻ trong cuộc kháng chiến để giải phóng Thủ đô: Là cán bộ thông tin tuyên truyền của Ủy ban Kháng chiến hành chính quận 4 rồi chuyển sang cán bộ quân sự của Quận đội 4; làm công tác tuyên huấn của Ban Chính trị Thành đội, biên soạn và in ấn các tài liệu phục vụ đợt “luyện quân lập công”, đồng thời phụ trách tờ báo Du kích Thủ đô ở ngoài căn cứ; là cán bộ của Đội 84, chuyên phát triển lực lượng du kích trên đường phố và trong các nhà máy, xí nghiệp; trên cơ sở đó tổ chức đánh địch ngay trong lòng địch. Do đó, phố Trúc Lạc, ô Yên Phụ, Châu Long, nhà thương Đồn Thủy, Sở Binh lương trong thành Hà Nội, Sở Điện, chợ Hôm, chợ Cửa Nam, chợ Đồng Xuân… đều có cơ sở của Đội 84. Những trận đánh vang dội nhất của LLVT nội thành là trận đặt mìn phá 22 bốt điện (ngày 24-1-1950); bố trí lực lượng kết hợp với công an nội thành, cứu đồng chí Lê Nghĩa, Quận trưởng Công an nội thành, ra khỏi nhà thương Phủ Doãn (ngày 11-5-1950), khiến bọn địch kinh hoàng. Trong chiến công oanh liệt ấy, có phần đóng góp tích cực của chính trị viên Nguyễn Hữu Tự. Từ khi vào nội thành hoạt động, ông lấy bí danh là Nguyễn Tiến Hà với ý nghĩa sâu xa: Nguyện tiến về giải phóng Hà Nội. Mùa thu năm 1954, ước nguyện ấy đã thành hiện thực.
Năm tháng qua đi, thu này, người đảng viên Nguyễn Hữu Tự tròn 70 năm tuổi Đảng, 89 năm tuổi đời. Ánh sáng của mùa Thu cách mạng luôn là niềm tin, là ngọn lửa trong tim người TNCQ thành Hoàng Diệu năm xưa.
PHẠM KIM THANH