“Ông HEDO”

“Em Ngọc”

Tháng 10-1945, sau khi vượt qua đợt tuyển chọn, cậu bé 11 tuổi Trịnh Ngọc Trình, quê ở xã Ninh Xuân, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình được vào làm liên lạc cho Tiểu đoàn 62, Trung đoàn 34 chiến đấu tại địa phương. Tháng 3-1947, thực dân Pháp đánh chiếm Ninh Bình, Trình được chỉ huy Tiểu đoàn 62 giao nhiệm vụ chuyển công văn xuống Đại đội 10 ở Thành Mỹ (huyện Hoa Lư) để thông báo việc địch chuẩn bị tập kích. Khi địch phát hiện ra Trịnh Ngọc Trình ở gần khu vực nhà thờ thị xã Ninh Bình, chúng cho 3 lính Pháp đuổi theo, nổ súng bắn chéo “cánh sẻ” chặn đường để bắt sống Trình, lấy tài liệu. Cậu bé liên lạc chạy thục mạng qua cánh đồng lúa và bị trúng đạn gần như đứt lìa cánh tay trái. Dù cánh tay lủng lẳng nhưng Trình cố nén đau, vượt qua con kênh gặp đơn vị bộ đội bàn giao công văn, sau đó cậu được đưa đi cấp cứu ở bệnh xá tiền phương. Bác sĩ Nguyễn Trinh Cơ đã cắt cánh tay trái của cậu. Nhưng do lăn lộn dưới ruộng bùn nên vết thương bị nhiễm trùng, nguy hiểm đến tính mạng. Phải hơn một tháng sau, bằng sự kiên trì và tâm huyết của bác sĩ Nguyễn Trinh Cơ, Trình mới qua khỏi rồi được trở về đơn vị tiếp tục chiến đấu.

Thầy giáo Trịnh Ngọc Trình.

Cảm phục trước nghị lực và sự gan dạ, dũng cảm của cậu bé liên lạc Trịnh Ngọc Trình, bác sĩ Nguyễn Trinh Cơ đã viết câu chuyện với tựa đề “Em Ngọc” và đăng trên Báo Vui sống năm 1947. Câu chuyện “Em Ngọc” nhanh chóng lan tỏa khắp cả nước, đặc biệt là ở các trường học. Các địa phương phát động phong trào noi gương “Em Ngọc” lên đường tòng quân đánh giặc, cứu nước. Tác phẩm “Em Ngọc” được Bộ Giáo dục đưa vào sách Tiếng Việt cấp tiểu học giai đoạn 1954-1975. Trong tác phẩm có đoạn viết cảm động: “Khuỷu tay em đã giập nát, không cách gì cứu chữa được... Ngọc giãy giụa mạnh và nói to: “Thực dân liệu hồn! Sao chúng mày bắn gãy tay ông... Nước đang còn đánh nhau với nó kia mà! Để tay cho tôi, để tôi đánh nó, đuổi nó đi! Đuổi hết chúng nó đi!”.

Tấm gương tiêu biểu của Phong trào “Ba sẵn sàng”

Năm 1950, Trịnh Ngọc Trình được đơn vị cử đi học thiếu sinh quân ở Việt Bắc, nhưng đúng vào thời điểm diễn ra Chiến dịch Biên Giới Thu Đông nên Trình phải quay trở vào Thanh Hóa học ở Trường Nguyễn Thượng Hiền. Sau đó, anh tiếp tục đi học sư phạm ở Quảng Tây (Trung Quốc). Về nước, Trình xung phong lên Lai Châu công tác. Một thời gian sau, anh được phân công làm Hiệu trưởng Trường Tiểu học Mường Lay. Năm 1962, thầy giáo Trình được điều về làm Bí thư Đoàn Thanh niên Lao động Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Trong giai đoạn này, khi cả nước sục sôi phong trào chống Mỹ, cứu nước, Bí thư Đoàn trường Trịnh Ngọc Trình đã có sáng kiến phát động Phong trào “Tam bất kỳ”, tiền thân của Phong trào “Ba sẵn sàng”. Tối 30-4-1964, hàng nghìn sinh viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội tập hợp tại Nghĩa trang Mai Dịch, trong tay rực sáng ngọn đuốc, trước anh linh các liệt sĩ, hàng ngàn tiếng hô vang: “Xin thề! Xin thề! Xin thề!”. Ngay sau lễ phát động phong trào, ngày 1-5-1964, nhiều đoàn viên, sinh viên của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã trích máu viết quyết tâm thư xin nhập ngũ. Hàng nghìn thầy giáo, sinh viên xếp bút nghiên lên đường ra trận chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.

Phong trào “Ba sẵn sàng” tạo khí thế mạnh mẽ trên phạm vi cả nước, mang tầm vóc lịch sử, thể hiện tinh thần bất khuất của dân tộc và là mốc son chói lọi, truyền thống vẻ vang của Đoàn Thanh niên. “Đi bất kỳ nơi đâu Tổ quốc cần; làm bất kỳ việc gì Tổ quốc giao phó; vượt qua bất kỳ khó khăn gian khổ nào để hoàn thành nhiệm vụ”. Hào khí đó vẫn còn tuôn chảy đến cả hôm nay và mai sau. Thầy giáo Trịnh Ngọc Trình là tấm gương tiêu biểu cho tinh thần ấy.

“Ông HEDO”

Tôi gặp thầy giáo Trịnh Ngọc Trình khi ông và đoàn công tác vừa trở về sau chuyến đi bồi dưỡng 100 cô đỡ thôn bản ở thị trấn Đông Khê, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng. Thầy Trình cho biết, đây là hoạt động nằm trong chương trình của Tổ chức Hỗ trợ phát triển giáo dục miền núi, viết tắt là HEDO (Highland Education Development Organization). HEDO ra đời vào ngày 28-3-1990, với mục tiêu phục vụ sự nghiệp “Phát triển kinh tế, xã hội của các tỉnh miền núi và dân tộc thiểu số” của Việt Nam theo Nghị quyết số 22/NQ-TW ngày 27-11-1989 của Bộ Chính trị và Quyết định số 72-HĐBT ngày 13-3-1990 của Hội đồng Bộ trưởng (sau này là Chính phủ). Người chỉ đạo thành lập HEDO là Thượng tướng Đàm Quang Trung, nguyên Phó chủ tịch Hội đồng Nhà nước. HEDO được sự bảo trợ của 3 cơ quan là Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế và Viện Khoa học Việt Nam (nay là Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam). Thầy giáo Trịnh Ngọc Trình được chỉ định làm Giám đốc HEDO.

Gần 30 năm qua, trên cương vị Giám đốc HEDO, thầy giáo Trịnh Ngọc Trình hoạt động say sưa, không ngừng nghỉ. Nay đã ở tuổi 84, với một bên tay áo buông thõng, nhưng “ông HEDO” vẫn đều đặn đi đến các tỉnh, thành phố trong cả nước để góp phần vào sự nghiệp phát triển giáo dục, xóa đói, giảm nghèo, chăm lo sức khỏe cộng đồng ở miền núi. Nhiều lần gặp tai nạn khi leo núi, vượt đèo và phải nằm viện nhưng ông vẫn không nản chí. Đến nay, HEDO đã vận động và thực hiện thành công hơn 200 chương trình, dự án phục vụ người dân ở những vùng núi có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống thuộc 43 tỉnh, thành phố từ miền Bắc, miền Trung đến Tây Nguyên và Nam Bộ.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp và thầy giáo Trịnh Ngọc Trình (thứ hai, từ trái sang) trong một lần về thăm Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Ảnh do nhân vật cung cấp

HEDO bỏ nhiều công sức giúp phát triển giáo dục miền núi như xây trường nội trú, bán trú, trường mẫu giáo, xưởng nghề, trung tâm xóa mù chữ, trung tâm dạy nghề, thư viện, phòng thí nghiệm, vườn trường, trung tâm văn hóa dân tộc, giữ gìn và phát triển tiếng nói, chữ viết dân tộc… Học bổng “Em Ngọc” đã được HEDO triển khai ngay từ những ngày đầu thành lập để hỗ trợ học sinh nghèo vượt khó ở các trường học vùng khó khăn. HEDO cũng đã dành nhiều công sức và kinh phí để đưa học sinh miền núi về học chuyên ngoại ngữ tại Hà Nội; hỗ trợ sinh viên miền núi theo học tại Trường Đại học Y Dược Thái Bình; mời giáo viên từ Anh, Đan Mạch... sang dạy tiếng Anh miễn phí cho cán bộ của các tỉnh miền núi. Phối hợp đào tạo hàng trăm tiến sĩ, thạc sĩ người dân tộc thiểu số. Đồng thời, HEDO triển khai các dự án về xóa đói, giảm nghèo, như: Mời các nhà khoa học về hướng dẫn bà con cách chăn nuôi, trồng trọt; chăm lo sức khỏe cộng đồng bằng việc đào tạo hàng nghìn cô đỡ thôn bản, huấn luyện cho các bác sĩ về phòng, chống HIV/AIDS, xây dựng trạm xá chữa bệnh phong...

Hiện nay, HEDO đã có quan hệ và hợp tác với hơn 100 tổ chức chính phủ và phi chính phủ, các viện nghiên cứu, các trường đại học, bệnh viện lớn của trên 50 quốc gia. Ngày 15-10-2010, HEDO được kết nạp là thành viên chính thức của mạng lưới Hiệp ước toàn cầu Liên hợp quốc, tự nguyện thực hiện 10 nguyên tắc của hiệp ước và 8 mục tiêu thiên niên kỷ của Liên hợp quốc.

Sống chỉ với một tay suốt 71 năm qua và mỗi khi trái gió trở trời là mỏm tay cụt lại hành hạ suốt ngày đêm, nhưng người thương binh ấy không sờn lòng, nản chí mà vẫn hăng say làm việc và học tập. Thầy giáo Trình đã kiên trì tự học và thông thạo 3 ngoại ngữ (Anh, Pháp, Trung) cùng một số tiếng dân tộc thiểu số để giao tiếp, làm việc ở các hội nghị, hội thảo quốc tế và tiếp chuyện với bà con các địa phương.

Khi được hỏi động lực nào để ông miệt mài làm việc không ngừng nghỉ, ông Trình cười hiền từ rồi nhỏ nhẹ: “Sinh ra trong gian khổ, ai cũng có động lực. Tôi từ nhỏ đã chiến đấu và được học hành. Đặc biệt hơn, vào năm 1957, trong một lần về Hà Nội tham gia hội nghị giáo viên cốt cán miền Bắc, tôi cùng nhiều đồng nghiệp vinh dự được đón Bác Hồ tới thăm và nói chuyện. Bác nhận ra tôi bị mất một cánh tay và tiến lại gần, hỏi thăm. Sau đó, tôi được Bác khen ngợi và động viên trước mọi người. Tôi hứa với Bác sẽ phấn đấu hết mình dù bất cứ ở nơi đâu và thời gian nào”.

Năm 2018, thầy giáo Trịnh Ngọc Trình được bình chọn là một trong 10 “Công dân Thủ đô ưu tú”. Mong rằng tới đây, các cơ quan chức năng sẽ hoàn thiện hồ sơ đề nghị vinh danh danh hiệu cao quý hơn cho “Em Ngọc”-“ông HEDO” với những cống hiến không ngừng nghỉ vì sự phát triển của đất nước!

Bài và ảnh: NGUYỄN CHÍ HÒA