Chùm ca khúc này là những ca khúc lãng mạn cách mạng viết về tình yêu của những người lính với đất nước, quê hương, với Bác Hồ kính yêu. Bài hát Gửi em ở cuối sông Hồng được nhạc sĩ viết trên nền bài thơ cùng tên của nhà thơ Dương Soái. Sinh thời, nhạc sĩ Thuận Yến có lần kể rằng, trong một chuyến công tác lên biên giới sau cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới phía Bắc, năm 1980, ông đã gặp vợ chồng một chiến sĩ. Vợ quê Thái Bình, chồng đang chốt ở biên giới Bát Xát, thượng nguồn sông Hồng. Người con gái trẻ kể với nhạc sĩ rằng, anh chị vừa cưới nhau được ít ngày thì chiến tranh nổ ra, chồng chị lên đường chiến đấu... Và chị đã lặn lội lên biên giới gặp chồng. Nghe chuyện, nhạc sĩ Thuận Yến rất xúc động, ông bảo ông muốn viết một bài hát về chuyện tình của người lính trẻ này lắm nhưng chưa viết được. Phải đến khi gặp bài thơ Gửi em ở cuối sông Hồng của Dương Soái thì câu chuyện tình yêu trong chiến tranh kia mới ra đời.
Nhạc sĩ Thuận Yến và vợ, nghệ sĩ Thanh Hương.
Bài thơ Gửi em ở cuối sông Hồng được Dương Soái viết trong những ngày đầu chiến tranh biên giới phía Bắc. Khi ấy, ông là phóng viên của Đài Phát thanh Hoàng Liên Sơn (nay tách thành hai tỉnh Lào Cai và Yên Bái), được cử lên mặt trận ngay trong tháng 2-1979. Vào một ngày, lúc tạm yên tiếng súng, dưới mái một ngôi nhà lá ở Phố Lu, trong tâm trạng của một người lính nơi chiến trận, Dương Soái đã viết bài thơ tràn đầy cảm xúc nhớ thương gửi người yêu ở hậu phương. Bài thơ được in trên tờ tạp chí của Hội Văn học-Nghệ thuật Hoàng Liên Sơn, sau đó Tuần báo Văn nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam in lại. Dương Soái sinh năm 1950 ở Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, nhưng sống nhiều năm ở vùng biên cương và “gắn bó máu thịt” với miền đất Lào Cai.
Bài thơ Gửi em ở cuối sông Hồng của Dương Soái không chỉ được nhạc sĩ Thuận Yến phổ nhạc thành ca khúc, thành “Giai điệu tự hào” mà còn được các "giọng ca vàng" nổi tiếng như: Thu Hiền - Trung Đức, Trọng Tấn - Thanh Hoa, Trọng Tấn - Anh Thơ, Việt Hoàn - Anh Thơ... chắp cánh cho bay cao, bay xa. Bài hát gồm hai lời, với giọng ca nam nữ mang một âm hưởng vừa sâu lắng vừa trữ tình, nhưng cũng rất giàu chất chiến đấu:
Anh ở biên cương nơi con sông Hồng chảy vào đất Việt.
Ở nơi anh mùa này con nước, lắng phù sa in bóng đôi bờ.
Anh ở biên cương, biết rằng em năm ngóng tháng chờ,
Cứ chiều chiều ra sông mà gánh nước,
Nên ngày ngày cùng bạn bè trên chốt
Anh lại xuống sông Hồng cho thỏa lòng em mong.
Em ở phương xa, nghe đài báo gió mùa Đông Bắc,
Em thương anh nơi chiến hào gặp rét.
Mà em thương anh... chiều nay đang đứng gác,
Lo canh giữ đất trời, áo ấm có lạnh không,
Hỡi anh yêu, người chiến sĩ biên thùy?
Có gì đâu tấm lòng người chiến sĩ,
Có tình yêu (bốn mùa sưởi ấm)
(Dù gió mưa), (dù mùa đông),
(Vì rằng em) luôn ở bên anh (2)
2.
Em ở phương xa, nơi con sông Hồng chảy về với biển,
Ở trên anh đầu nguồn biên giới, cuối dòng sông nơi ấy quê nhà.
Em ở phương xa, cách mười sông ba núi bốn đèo,
Cứ chiều chiều ra sông mà gánh nước
Đem lòng mình gửi về miền biên giới.
Sao chẳng nói nên lời nhưng nặng tình yêu thương.
Anh ở biên cương sương lạnh giá biết mùa đông tới.
Nơi quê hương em bước vào vụ mới.
Rằng anh thương em, đồng quê chưa cấy hết,
Tay em ngập dưới bùn, lúa cấy thẳng hàng không,
Hỡi em yêu ở cuối sông Hồng?
Thấy dòng sông sóng ngầu lên sắc đỏ
Biết là anh nhớ về em đó
(Là chiến công), (là niềm tin),
Là tình yêu em gửi cho anh.
Anh gửi cho em
Em gửi cho anh
Anh gửi cho em
Là tình yêu... ta gửi... cho nhau...
Theo nhà thơ Dương Soái, mới đầu nhạc sĩ Thuận Yến viết Gửi em ở cuối sông Hồng đơn ca theo bài thơ gốc của Dương Soái. Nhưng NSƯT Thanh Hương, vợ nhạc sĩ Thuận Yến đã khuyên ông nên viết song ca cho ca sĩ có “đất” để giao lưu và Thuận Yến đã biến Gửi em ở cuối sông Hồng thành bài song ca nam nữ 2/3 gồm lời 1, lời 2 như hiện nay.
Năm 1999, nhân kỷ niệm 55 năm Ngày thành lập QĐND Việt Nam, ca khúc Gửi em ở cuối sông Hồng đã được Bộ tư lệnh Biên phòng trao giải thưởng Bài hát được các chiến sĩ bộ đội biên phòng bình chọn là hay nhất. Trước đó, năm 1994, bài hát đã được tặng Giải thưởng Bộ Quốc phòng.
Nhạc sĩ - Đại tá Thuận Yến tên thật là Đoàn Hữu Công, sinh ngày 15-8-1932, tại Quảng Nam, mất ngày 24-5-2014 tại Hà Nội. Ông nhập ngũ năm 1953, tham gia chiến đấu tại mặt trận Bắc Tây Nguyên. Tại đây, ông đã viết những ca khúc đầu tay như "Hò dân công" hay "Thi đua sản xuất”. Năm 1961, ông được cử ra Bắc học tại Trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam). Năm 1965, ông xung phong đi chiến trường B cùng với Đoàn Văn công Quân Giải phóng Trị Thiên. Ông quyết định chọn bút danh Thuận Yên, ghép từ các chữ Duy Thuận (quê cha) và Duy Yên (quê mẹ). Khi gửi tác phẩm về Hà Nội, phát thanh viên của Đài Tiếng nói Việt Nam đọc là Thuận Yến. Thế là thành bút danh Thuận Yến! Ông từng giữ cương vị Trưởng đoàn Văn công Quân khu 2, Trưởng đoàn Văn công Tổng cục Kinh tế (Bộ Quốc phòng), Trưởng ban Âm nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam...
Nhạc sĩ Thuận Yến đã sáng tác chừng 500 bài hát, trong đó có nhiều ca khúc nổi tiếng thể hiện tình yêu quê hương, đất nước; đặc biệt là những ca khúc viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, về những người mẹ, về những người chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam như: Vầng trăng Ba Đình (Giải nhất ca khúc của Bộ Văn hóa năm 1987), Gửi em ở cuối sông Hồng, Màu hoa đỏ (Giải thưởng Bộ Quốc phòng năm 1994), Chia tay hoàng hôn (Giải bài hát được nhiều người ưa thích năm 1992-1993 của Đài Tiếng nói Việt Nam); Bác Hồ một tình yêu bao la, Người về thăm quê, Miền Trung nhớ Bác, Con gái mẹ đã thành chiến sĩ... (Giải thưởng Nhà nước về Văn học-Nghệ thuật năm 2001).
Với những ca khúc vượt thời gian và “đi cùng năm tháng” cùng những cống hiến lớn trong hoạt động âm nhạc suốt cả cuộc đời, nhạc sĩ-Đại tá Thuận Yến đã vinh dự được Chủ tịch nước truy tặng phần thưởng cao quý: Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học-Nghệ thuật đợt 5 (2016).
NGÔ VĨNH BÌNH