Ký ức Đạ Dâng

Những ngày kinh hoàng

Trở lại Đạ Dâng lần này, chúng tôi được anh Nguyễn Xuân Quang, Bí thư Đảng ủy xã Lát, huyện Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng đón tiếp, hướng dẫn. Cách đây 10 năm, anh Nguyễn Xuân Quang là Phó trưởng phòng Kinh tế và Hạ tầng của UBND huyện Lạc Dương, là một trong những cán bộ địa phương có mặt đầu tiên tại hiện trường khi vụ sập hầm thủy điện Đạ Dâng-Đạ Chomo xảy ra.

Đứng bên bờ hồ, anh Nguyễn Xuân Quang nhớ lại: “Khoảng 8 giờ ngày 16-12-2014, chúng tôi nhận được thông báo có một sự cố nghiêm trọng đã xảy ra trên công trường công trình thủy điện Đạ Dâng-Đạ Chomo tại thôn Păng Tiêng, xã Lát. Ngay lập tức, chúng tôi lên đường vào hiện trường. Quãng đường từ trung tâm huyện đến công trường chỉ khoảng 40km, nhưng ai cũng cảm thấy nó dài hơn thường lệ. Khi đến nơi, bày ra trước mắt chúng tôi là một khung cảnh ngổn ngang và không khí căng thẳng đến tột độ. Những người công nhân vừa thoát ra khỏi hầm ánh mắt còn thất thần, sợ hãi. Các kỹ sư, công nhân còn lại đang hối hả vận chuyển phương tiện, máy móc vào trong đường hầm để thực hiện công tác cứu hộ”.

Trước đó, vào lúc 7 giờ ngày 16-12-2014, khi 30 công nhân của Công ty Cổ phần Sông Đà 505 đang làm việc trong đường hầm dẫn nước của công trình thủy điện Đạ Dâng-Đạ Chomo thì bất ngờ một đoạn hầm đổ sập. Một số công nhân đã kịp thoát ra ngoài nhưng 12 công nhân bị mắc kẹt trong đường hầm, trong đó có 1 nữ công nhân.

Bộ đội công binh đào hầm cứu nạn trong vụ sập hầm thủy điện Đạ Dâng.

Công trình thủy điện Đạ Dâng-Đạ Chomo (gọi tắt là thủy điện Đạ Dâng) được khởi công xây dựng vào năm 2003, do Công ty Cổ phần Đầu tư và Xây dựng điện Long Hội (Hà Nội) làm chủ đầu tư. Công trình có đường hầm dẫn nước dài 711,8m, đường kính rộng 4,7m. Thời điểm xảy ra sự cố, các đơn vị thi công đã đào được 630m hầm, vị trí sạt lở cách miệng hầm khoảng 500m. Tại vị trí xảy ra sự cố, khoảng 3.000 tấn đất đá đổ sập, chia cắt hầm thành hai đoạn và 12 công nhân đã bị mắc kẹt lại trong một đoạn hầm dài khoảng 100m.

Sau khi vụ tai nạn xảy ra, tỉnh Lâm Đồng đã huy động tối đa lực lượng, phương tiện tới hiện trường để tiến hành công tác cứu hộ. Tuy nhiên, do vị trí đoạn hầm bị sập nằm sâu trong lòng đất, cách miệng hầm nửa cây số, lượng đất đá đổ xuống quá nhiều, nền địa chất yếu, không gian cứu hộ trong hầm rất chật hẹp, nguy hiểm nên không thể triển khai nhiều máy móc và tập trung đông người. Dùng máy moi đất ra như cách thông thường để cứu nạn nhân là không khả thi vì sẽ khiến đất đá từ trên cao sụt xuống nhiều hơn. Bên cạnh đó, trời mưa to khiến nước ngầm từ vách hầm chảy ra nhiều, nhiều đoạn hầm có nguy cơ tiếp tục sập, đe dọa nghiêm trọng tới không gian sinh tồn của các công nhân bị mắc kẹt lại bên trong và sự an nguy của lực lượng tham gia cứu hộ.

Khoảnh khắc các nạn nhân được cứu ra ngoài, chiều 19-12-2014. Ảnh: ĐÔNG VŨ

Có thể nói, với tỉnh Lâm Đồng lúc ấy, sự cố sập hầm Đạ Dâng đã vượt quá khả năng ứng phó của địa phương. Tuy nhiên, bằng nỗ lực vượt bậc, đến 19 giờ 30 phút ngày 16-12, một mũi khoan thực hiện bằng máy ép thủy lực đã xuyên qua được khối đất đá. Qua mũi khoan này, thợ khoan đã nghe được tín hiệu từ các nạn nhân và biết rằng họ còn sống. Từ mũi khoan này, một ống thép có đường kính 60mm đã được đưa vào khu vực hầm bị chia cắt. Theo đường ống thép, cháo loãng và ô xy được bơm vào để duy trì sự sống cho các nạn nhân.

Vụ sập hầm Đạ Dâng được xem là một trong những sự cố đặc biệt nghiêm trọng của ngành thủy điện Việt Nam nói riêng và ngành xây dựng tại Việt Nam nói chung. Ngay sau khi xảy ra vụ việc, Thủ tướng Chính phủ ra công điện khẩn yêu cầu các bộ, ngành có liên quan và tỉnh Lâm Đồng huy động mọi lực lượng, phương tiện, sử dụng các biện pháp tập trung ứng cứu, tìm kiếm, cứu các nạn nhân còn mắc kẹt trong hầm. Một lần nữa, bản lĩnh và trí tuệ của con người Việt Nam được mang ra thử thách trong vụ sập hầm thủy điện Đạ Dâng.

Khắc sâu hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ

Thực hiện chỉ đạo của Bộ Quốc phòng, sáng 18-12-2014, gần 100 cán bộ, chiến sĩ thuộc Lữ đoàn 293 và Tiểu đoàn 93 thuộc Binh chủng Công binh có mặt tại hiện trường. Trước đó, gần 200 cán bộ, chiến sĩ của LLVT tỉnh Lâm Đồng và Lữ đoàn Công binh 25 (Quân khu 7) đã có mặt tích cực tham gia công tác cứu hộ, cứu nạn. Sau khi trực tiếp khảo sát hiện trường, Đại tá Phạm Văn Tỵ (nay là Thiếu tướng), Phó chánh Văn phòng Ủy ban Quốc gia tìm kiếm cứu nạn, Phó cục trưởng Cục Cứu hộ-Cứu nạn (Bộ Tổng Tham mưu Quân đội nhân dân Việt Nam), đề xuất với Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải bổ sung phương án cứu hộ mới. Trước đó, một phương án cứu hộ đã được lực lượng cấp cứu mỏ của Tập đoàn Công nghiệp Than-Khoáng sản Việt Nam triển khai bằng cách đào một đường hầm vòng từ vách phải của hầm vào khu vực các nạn nhân, nhưng đến ngày 18-12, đường hầm cứu nạn này mới chỉ đào được khoảng 5m.

Theo phương án cứu hộ mới, lực lượng công binh sẽ đào đường hầm cứu nạn thứ hai từ vách trái của hầm, ngay tại khu vực sạt lở vào bên trong, nơi có các nạn nhân đang bị mắc kẹt. Thay vì đào vòng, lực lượng công binh sẽ đào thẳng, xuyên qua lớp đất đá vừa đổ xuống để tiếp cận các nạn nhân một cách nhanh nhất. Phương án này được đánh giá là mạo hiểm nhưng sẽ rút ngắn đoạn hầm cần đào và thời gian đào,  tránh được rủi ro khi đường hầm cứu nạn thứ nhất triển khai không hiệu quả. Do tình thế vô cùng khẩn cấp, sau hai ngày, nước trong đoạn hầm nơi các công nhân bị mắc kẹt đã dâng lên cao, lượng không khí trong hầm ngày càng ít ỏi, sức khỏe các nạn nhân đang bị đe dọa nghiêm trọng. Cần phải nhanh chóng cứu các nạn nhân ra ngoài.

Bộ đội đưa các nạn nhân ra ngoài, chiều 19-12-2014.

Đúng 17 giờ ngày 18-12, những nhát cuốc đầu tiên của đường hầm cứu nạn thứ hai đã được các cán bộ, chiến sĩ công binh khai mở từ vách hầm bên trái. Chỉ huy trực tiếp việc đào hầm lúc ấy là Đại tá Nguyễn Hữu Hùng, Phó tham mưu trưởng Binh chủng Công binh (sau này là Thiếu tướng, hy sinh khi tham gia cứu hộ công nhân gặp nạn tại Thủy điện Rào Trăng 3, tỉnh Thừa Thiên Huế, tháng 10-2020). “Đào hầm trong cát” là cách mà các cán bộ, chiến sĩ công binh thực hiện khi đào hầm thứ hai. Cách đào này là lợi dụng ngay nền đất đá vừa đổ xuống, có liên kết yếu để moi đất đá ra nhanh, thi công tới đâu thì gia cố, chằng chống tới đó để hầm không bị sập, vừa bảo đảm an toàn cho người thi công, đồng thời xác định rõ đường hướng cơ động, nhanh tiếp cận khu vực người bị nạn. Đây là kinh nghiệm của Quân đội từ trong chiến tranh, được bộ đội công binh vận dụng vào thực tiễn.

Với tinh thần “cứu người như cứu hỏa”, chạy đua với tử thần, tranh thủ từng phút, từng giây giành giật mạng sống của các nạn nhân, hơn 200 cán bộ, chiến sĩ công binh đã chia thành nhiều ca kíp, đào hầm liên tục không nghỉ. Đường hầm cứu nạn được mở nhỏ, trong hầm chỉ 1-2 người trực tiếp đào, đất đá sẽ được cho vào bao tải, xe rùa chuyền cho người đứng phía sau. Đào tới đâu, các cán bộ, chiến sĩ gia cố hầm tới đó bằng các cột gỗ, cột sắt và đinh. Cường độ làm việc cao, môi trường làm việc độc hại, thiếu ánh sáng và không khí, nhiều chiến sĩ bị lả đi. Tuy nhiên, sau khi ra ngoài nghỉ ngơi lại sức, họ lại xung phong tiếp tục công việc.

Với những nỗ lực phi thường, chiều 19-12, các chiến sĩ công binh đã đào được gần 19m hầm. Đến 16 giờ 20 phút, nhát cuốc cuối cùng đã mở toang đoạn hầm cứu nạn với đoạn hầm bị chia cắt. Trung úy Nguyễn Văn Tiền, Phó đại đội trưởng Đại đội 3, Tiểu đoàn 32, Lữ đoàn Công binh 293 lúc ấy là người đầu tiên tiếp cận khu vực hầm cách ly và tiếp xúc với các nạn nhân. Lúc này, đoạn hầm bị chia cắt tối om, nước đã dâng lên ngang ngực. Anh hô to: “Có ai trong đó không?”. Không ai trả lời. Anh tiếp tục gọi thêm vài lần thì nghe phía cuối đoạn hầm có tiếng kêu cứu. Một nam công nhân đã bơi gần về phía anh. Anh ôm chặt lấy người công nhân, động viên người công nhân và cùng đồng đội nhanh chóng tiếp cận, lần lượt đưa các nạn nhân ra ngoài an toàn.

Thượng úy Lưu Công Quyết, Phó đại đội trưởng Đại đội 2, Tiểu đoàn Công binh 93 là người đã cõng nạn nhân chạy hơn 500m từ cửa hầm cứu nạn ra ngoài. Khi lực lượng cứu hộ bên ngoài kịp đến tiếp nhận nạn nhân thì anh cũng quỵ xuống vì kiệt sức. Khi tỉnh lại, xung quanh anh là tiếng hò reo vang dội. Tiếng cười xen lẫn giọt nước mắt hạnh phúc lăn dài trên khuôn mặt tất cả mọi người...

10 năm đã trôi qua, nhưng với Bí thư Đảng ủy xã Lát Nguyễn Xuân Quang, vụ sập hầm thủy điện Đạ Dâng và hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ trong chiến dịch giải cứu các nạn nhân từ sự cố nghiêm trọng ấy vẫn luôn là mảng ký ức sâu đậm, rõ nét nhất và mỗi lần nhớ lại, lòng anh lại trào lên lòng biết ơn, tự hào, xúc động.

VŨ ĐÌNH ĐÔNG