Chúng tôi tìm đến ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An, bước qua cánh cổng thấp là một khoảng sân rộng được lát gạch đỏ. Ngôi nhà với kiến trúc cổ, màu gạch tường đã rêu phong theo thời gian, bể nước ở góc sân được xây dựng cách đây gần một thế kỷ vẫn gần như nguyên vẹn. Phía trước ngôi nhà khắc 4 chữ: “Trăng thanh gió mát”. Ngôi nhà gồm 5 gian, với 3 gian chính và 2 chái nhà vẫn được giữ gìn nguyên bản kiến trúc từ lúc mới xây. Hành lang dài thông cả 5 gian nhà và những ô cửa mái vòm được đắp hoa văn.
Ông Công Ngọc Dũng năm nay hơn 70 tuổi, hiện là người trông coi, quản lý ngôi nhà đặc biệt này giới thiệu với chúng tôi: Ngôi nhà được cụ Công Ngọc Lâm và cụ Nguyễn Thị An (là ông, bà nội của ông Dũng) xây dựng vào năm 1929. Đầu những năm 40 của thế kỷ 20, khi phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ, cụ Nguyễn Thị An và ông Công Ngọc Kha (bố ông Dũng) hoạt động cách mạng, phục vụ kháng chiến, nên ngôi nhà của gia đình là nơi thường xuyên lui tới họp bàn của cán bộ Việt Minh, trong đó có đồng chí Hoàng Tùng. Ngày 19-8-1945, Hà Nội giành chính quyền và cuộc Tổng khởi nghĩa trong cả nước đang bước vào giai đoạn quyết định, nhưng tình hình lúc đó vẫn còn phức tạp, do đó, địa điểm để Bác nghỉ khi từ Tân Trào về phải thật an toàn. Đồng chí Hoàng Tùng đang trực tiếp tham gia chỉ đạo khởi nghĩa ở ngoại thành Hà Nội đã chọn ngôi nhà của cụ An để làm điểm dừng chân đầu tiên khi Bác Hồ về Hà Nội. Chiều tối 23-8-1945, Bác Hồ cùng nhiều đồng chí lãnh đạo về đến ngôi nhà này nghỉ và làm việc tại đây 3 ngày.
“Cha tôi kể lại, lúc bấy giờ, trông Bác Hồ rất gầy. Người vẫn hằng ngày họp bàn với các đồng chí Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Trần Đăng Ninh để đánh giá về kết quả Tổng khởi nghĩa, chuẩn bị cho Ngày Quốc khánh. Dùng bữa tối xong, Người làm việc ngay, gõ máy chữ lạch cạch đến tận đêm khuya, sáng hôm sau dậy sớm đi tập thể dục ở quanh bờ ao. Chiều 25-8, Bác gặp mọi người trong nhà cảm ơn và chào tạm biệt vì phải đi công tác, hẹn lần sau gặp lại. Rồi hơn một năm sau, ngày 24-11-1946, trên cương vị Chủ tịch nước, dù bận trăm công nghìn việc nhưng Người vẫn dành thời gian về thăm lại gia đình tôi như đã hứa. Bác ở lại làm việc, trò chuyện với mọi người gần hết một ngày”, ông Công Ngọc Dũng kể lại.
Năm 1996, vợ chồng ông Dũng đã tự nguyện hiến toàn bộ phần đất sân và ngôi nhà lưu niệm cho Nhà nước. Những vật dụng gắn với kỷ niệm khi Bác Hồ về dừng chân năm nào vẫn được gia đình giữ nguyên vẹn. Đó là bộ tràng kỷ gỗ đã bóng lên theo thời gian, nơi Bác ngồi làm việc, hai chiếc phản gỗ, chiếc chậu đồng Bác sử dụng, máy đánh chữ của Bác… Ở gian giữa ngôi nhà là một bàn thờ có ảnh Bác Hồ, lá cờ Đảng, cờ Tổ quốc và câu khẩu hiệu: “Đời đời nhớ ơn Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại”. Phần đất bên cạnh, gia đình ông Dũng xây dựng một ngôi nhà mới để tiện trông nom, chăm sóc và đón tiếp, hướng dẫn khách tham quan. Ông Dũng cho biết: “Lúc bố tôi còn sống, cứ vào ngày 23-8 hằng năm là ngày họp mặt gia đình để ôn lại kỷ niệm về Bác. Hiện nay, gia đình tôi vẫn tiếp tục duy trì truyền thống ấy với niềm tự hào riêng và mong muốn lan tỏa cho mọi người để cùng nhau phấn đấu, học tập làm theo Bác”.
Ông Bùi Tuấn Dương, Chủ tịch UBND phường Phú Thượng cho biết: “Ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An là một cơ sở cách mạng trong kháng chiến, nơi Bác Hồ đã ghé thăm và ở lại hai lần. Đây là niềm tự hào của địa phương. Thời gian qua, nhiều du khách thập phương và một số trường học đưa học sinh đến đây tham quan, học tập, qua đó góp phần giáo dục, bồi đắp về tinh thần cách mạng và tình yêu quê hương đất nước, nhất là đối với thế hệ trẻ”.
Bài và ảnh: CHÍ HÒA