Là người có 30 năm gắn bó với không quân, danh tiếng của vị tướng nhắc tôi nhớ tới sự ngưỡng mộ và ân tình sâu đậm của nhiều thế hệ cán bộ, phi công, thợ máy… đối với vị Chính ủy Ban Nghiên cứu sân bay (1956-1959), Chính ủy Cục Không quân.

Thiếu tướng Hoàng Thế Thiện (Lưu Văn Thi) sinh năm 1922 tại Hải Phòng, quê gốc ở thôn Lê Xá, xã Châu Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Tham gia cách mạng từ năm 1940, ông 3 lần Nam tiến (năm 1949, 1964, 1975). Quãng đời hoạt động của ông gắn liền với quá trình xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của một số đơn vị chủ lực ở Nam Bộ, từ trung đoàn đến quân đoàn, quân khu. Ông có mặt ở hầu khắp các chiến trường, từ miền Tây, miền Trung, miền Đông Nam Bộ và Sài Gòn, trong cả hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mỹ và những năm thực hiện nghĩa vụ quốc tế giúp nhân dân Campuchia... Ông đảm nhiệm nhiều trọng trách, như: Chính ủy Bộ đội Trường Sơn; Chính ủy đầu tiên của Quân đoàn 4; Thứ trưởng Bộ Quốc phòng kiêm Chủ nhiệm Tổng cục Xây dựng Kinh tế-Bí thư Đảng ủy Tổng cục; Trưởng ban B.68 Trung ương Đảng, Bí thư Đảng ủy Đoàn chuyên gia Việt Nam, Phó tư lệnh về chính trị Quân tình nguyện Việt Nam tại Campuchia kiêm Trưởng đoàn Chuyên gia quân sự Việt Nam tại Campuchia... Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV, ông được bầu làm Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

leftcenterrightdel
Các Cựu chiến binh tham quan phòng trưng bày tại nhà lưu niệm Thiếu tướng Hoàng Thế Thiện. Ảnh: Nguyễn Minh

Hoàn thành trọng trách của một vị tướng, ông giữ chức Thứ trưởng thứ nhất Bộ Thương binh và Xã hội, Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (khóa II), Thứ trưởng thường trực đầu tiên Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, Chủ tịch danh dự đầu tiên Làng trẻ em SOS Việt Nam. Ông mất ngày 5-9-1995 tại TP Hồ Chí Minh.

Mới đây, khi hay tin đã có nơi lưu niệm về Thiếu tướng Hoàng Thế Thiện, thú thực, tôi rất xúc động. Một chiều mưa, tôi tìm đến ngôi nhà ở số 2/47 Phan Thúc Duyện, phường 4, quận Tân Bình, TP Hồ Chí Minh. Xuất phát từ việc hằng năm các đoàn cựu chiến binh, rồi khách trong Nam, ngoài Bắc vẫn tới thăm và dâng hương cụ Thiện, anh Thi nảy ra ý tưởng cải tạo phòng khách của gia đình thành phòng lưu niệm thân phụ.

Với sự hỗ trợ cả về vật chất lẫn tinh thần của Thành ủy TP Hồ Chí Minh, Đảng ủy, Bộ tư lệnh Quân đoàn 4, Ban liên lạc truyền thống CCB Quân đoàn 4 và một số tổ chức, cá nhân nhiệt tâm, sau một thời gian tích cực triển khai, nhà lưu niệm tướng Hoàng Thế Thiện được khánh thành trong niềm xúc động của gia đình, đồng đội.

leftcenterrightdel
Nụ cười Trường Sơn của tướng Hoàng Thế Thiện.  Ảnh tư liệu

Vỏn vẹn trong 20 thước vuông ấm cúng, ở vị trí trang trọng của phòng tưởng niệm là bàn thờ và tượng đồng Thiếu tướng Hoàng Thế Thiện, phía trên là cờ Tổ quốc. Hai bên là tiểu sử của ông và bảng vàng ghi lời nhận xét của Đại tướng Võ Nguyên Giáp sau khi tướng Thiện qua đời. Có hơn 100 bức ảnh và gần 300 hiện vật gồm đồ dùng, đồ lưu niệm, giấy tờ, tài liệu, huân, huy chương, kỷ niệm chương, huy hiệu… Trên giá là khoảng 100 cuốn sách và gần 100 bài báo có liên quan. Đáng chú ý là chiếc xe đạp nội địa cũ, kỷ vật gắn bó với ông những năm trở về với đời thường.

Không gian trưng bày khái quát cuộc đời hơn 50 năm hoạt động cách mạng của vị tướng xông pha trận mạc, một chính khách tài năng và đức độ. Cách bài trí vừa trang nghiêm, giản dị lại vừa giàu sức gợi mở. Từng mảng trưng bày dẫn dắt người xem đi từ Hải Phòng, nơi gắn bó với tuổi thanh xuân của vị tướng và chặng đường tham gia cách mạng, làm nghĩa vụ quốc tế. Hình ảnh Bác Hồ thăm và căn dặn cán bộ, chiến sĩ Cục Không quân; các đồng chí lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước và quân đội với tướng Hoàng Thế Thiện…

Nổi bật phía trước phòng tưởng niệm là “vách Trường Sơn”, gợi nhớ về tuyến lửa hào hùng, nơi ông tham gia chiến đấu, mở đường chi viện cho chiến trường miền Nam trong những năm tháng ác liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (tháng 7-1970 đến tháng 1-1975). Dễ gì quên được hình ảnh vị tướng mặc quân phục Quân Giải phóng giản dị, đội mũ tai bèo, nở nụ cười hào sảng, lạc quan, phía sau là hình ảnh những đoàn xe nối đuôi nhau ra trận. Ở mảng này có bài thơ của Đại tá Hoàng Ngọc Giao-một chiến sĩ Trường Sơn viết viếng ông. Có thể nói, ông là vị tướng vượt Đường Hồ Chí Minh trên biển để mở Đường Hồ Chí Minh trên bộ và là vị tướng vừa tham gia mở đường chi viện cho miền Nam, vừa tiến về Sài Gòn, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Trên vách phòng tưởng niệm có treo đôi câu đối nói về thân thế, sự nghiệp của Thiếu tướng Hoàng Thế Thiện do Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Doanh cung tiến:

“Tâm đức thiện, chí khí cao, cả đời vì dân, vì nước

Chính trị tài, quân sự giỏi, sự nghiệp lưu mãi sử xanh”

(Trong câu đối có chữ “Thiện” là tên ông, chữ “Lưu” là họ khai sinh của ông).

Phó giáo sư, Tiến sĩ Hán Nôm Nguyễn Tá Nhí cung đề:

“Nghĩa thắm tình thay, từ trận mạc Thái Nguyên đến chiến trường Xuân Lộc, thân dân tư đạo thọ sơn hà

Công to lớn lắm, khi ăn cơm đất Bắc, lúc đánh giặc phương Nam, ái quốc thử tâm huyền nhật nguyệt”.

Anh Thi giới thiệu về khoảnh sân phía trước, bước qua cổng nhỏ có tên “ngõ Mai Viên”, gợi nhớ về đất cảng Hải Phòng, nơi sinh trưởng và tham gia hoạt động cách mạng của tướng Hoàng Thế Thiện. Từ ngoài vào, bên phải là “vườn Văn Thi” với những khóm cây xanh mướt, lá chen hoa; bên trái là “hồ Kim Oanh” (tên phu nhân Hào Kim Oanh) với đàn cá chép tung tăng bơi lội, mang ý nghĩa: Ông là cây cao, bóng cả; bà là dòng nước trong xanh nép bên ông, tưới mát cho cây mãi tươi xanh. Sinh thời, tướng Thiện rất yêu thiên nhiên, cây cối.

Kể từ lúc khánh thành và đi vào hoạt động đến nay, lãnh đạo nhiều đơn vị quân đội và bộ, ngành cùng chính quyền địa phương, du khách thập phương đã đến tham quan, dâng hương tưởng niệm cố Thiếu tướng Hoàng Thế Thiện.

 Anh Hoàng Anh Thi, người trực tiếp quản lý nhà lưu niệm, đã nhiệt tình giới thiệu các tài liệu, hình ảnh, hiện vật về cuộc đời hoạt động cách mạng hơn 50 năm và những đóng góp của Thiếu tướng Hoàng Thế Thiện đối với sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc. Những người đến thăm đều đánh giá cao việc tạo lập nhà lưu niệm tại tư gia và mong muốn nơi đây sẽ trở thành một địa chỉ văn hóa, góp phần giáo dục truyền thống cách mạng, truyền thống yêu nước, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, lý tưởng cách mạng cao đẹp, góp phần định hướng nhân cách, đạo đức và lối sống, đặc biệt là với thế hệ trẻ.

Bài và ảnh: NGUYỄN MINH NGỌC