Chuyện kể của người cháu đích tôn

Đến phường Phù Khê, chúng tôi được giới thiệu gặp đồng chí Nguyễn Ngọc Khương, Phó bí thư Thường trực Đảng ủy phường Phù Khê, là cháu trưởng họ của cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ. “Ông nội tôi và cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ là con bác, con chú-anh Khương giới thiệu về dòng họ của mình-ông tôi sinh độc nhất bố tôi và tôi là con trưởng, cụ thân sinh của ông Nguyễn Văn Cừ có 1 con gái, 3 con trai, ông Cừ là trưởng nam. Các con của cụ đều đã mất nên nay việc cúng giỗ do gia đình tôi đảm nhiệm. Tôi sinh ra và lớn lên ở phường Phù Khê và may mắn nhiều năm được sống với ông bà nội. Ông bà tôi biết rõ về chuyện của ông Cừ nên thường kể cho tôi nghe. Khi Đảng ta lãnh đạo giành được chính quyền, đất nước độc lập, thống nhất, gia đình tôi rất tự hào vì có sự đóng góp của ông Nguyễn Văn Cừ, trên cương vị Tổng Bí thư của Đảng”.

Theo mạch câu chuyện, anh Khương kể tiếp: “Ông nội tôi là Nguyễn Ngọc Nhị, con cụ Nguyễn Ngọc Trác, là anh trai ruột cụ Nguyễn Văn Quán-cụ thân sinh ông Nguyễn Văn Cừ. Các cụ họ nhà tôi xưa đều là nhà giáo, dạy học ở làng nên dân làng gọi là ông Đồ hai Quán (vì ông Quán là con trai thứ hai). Là những thầy đồ nên kinh tế gia đình nghèo, cuộc sống đạm bạc, nhưng được dân làng nể trọng. Những dịp lễ, tết, hội làng, các môn sinh cụ Đồ hai Quán thường sắm lễ biếu thầy, như là hoành phi, câu đối, tranh chữ... Vật chất giản dị, song thể hiện đạo lý “tôn sư trọng đạo”.

Những ngày hội làng, khi có việc làng, các cụ họ Nguyễn nhà tôi đều được trọng vọng mời dự và ngồi ở chiếu trên. Việc dựng vợ, gả chồng hồi đó cũng chú ý môn đăng hộ đối, con cụ Tú ở Phù Khê lấy con cụ Tú Ba (tên thật là Nguyễn Thực) ở Đồng Nguyên là Nguyễn Thị Khuyến. Khi sinh hạ ông Nguyễn Văn Cừ, vì nhà nghèo, cụ Đồ hai Quán mới gửi ông Cừ về ở với cụ ngoại. Cụ Tú Ba là một nhà Nho yêu nước, sau khi đỗ bằng tú tài đã từ chối không ra làm quan, ở nhà dạy học. Ông Cừ ở với cụ ngoại từ lúc 6 tuổi, được cụ thương yêu, chăm chút, dạy chữ Hán và cho đi học chữ Quốc ngữ ở phủ Từ Sơn.

Tôi được nghe kể lại, từ nhỏ, ông Nguyễn Văn Cừ đã có tư chất đặc biệt, bản lĩnh và có trí nhớ rất tốt. Hồi đi học bậc tiểu học, ông cũng mải chơi, nhưng chỉ trên cung đường từ nhà đến trường, ông mở sách ra đọc mà thuộc hết bài. Tốt nghiệp “Việt Nam sơ đẳng tiểu học”, rồi bậc “Tiểu học Pháp-Việt”, năm 15 tuổi, ông Cừ thi đỗ vào trường Bưởi (Trường THPT Chu Văn An ngày nay), đạt loại giỏi, được cấp học bổng toàn phần. Trong thời gian ở trường Bưởi, ngôi trường có phong trào yêu nước mạnh mẽ của học sinh, ông Nguyễn Văn Cừ vừa học tập, vừa bí mật tìm hiểu về Nguyễn Ái Quốc, tiếp cận tác phẩm “Đường Kách mệnh” và tham gia Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.

leftcenterrightdel
 Tượng đài Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ ở Khu lưu niệm tại phường Phù Khê, thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

Do những hoạt động yêu nước và cách mạng, tháng 5-1928, ông Cừ bị đuổi học và trở về quê dạy học ở làng Hà Lỗ (nay thuộc huyện Đông Anh, TP Hà Nội). Thời gian này, ông Cừ tiếp tục tham gia hoạt động cách mạng và bị bắt tại Đông Anh. Lần đó, ông bị tra tấn và bị đánh vào mắt nên bị thẹp một bên mắt, sau đó, ông đi “vô sản hóa” ở vùng mỏ Quảng Ninh, là một trong những đảng viên đầu tiên của Đông Dương Cộng sản Đảng. Ông hoạt động cách mạng tích cực, trở thành cán bộ lãnh đạo nòng cốt của Đặc khu ủy mỏ Quảng Ninh. Tháng 2-1931, trên đường đi công tác, ông bị mật thám Pháp bắt và giải đi các nhà lao ở Hồng Gai, Hải Phòng, Nhà tù Hỏa Lò ở Hà Nội và đày ra Côn Đảo...

Từ khi ông Nguyễn Văn Cừ bị mật thám Pháp bắt, cuộc sống gia đình, họ hàng của ông ở quê nhà Phù Khê trở nên khó khăn, điêu đứng. Mật thám Pháp vào làng, về gia đình ông lục lọi, khủng bố tinh thần. Các chánh tổng, lý trưởng cho rằng họ Nguyễn có người “làm giặc” nên không cho ra bàn việc làng, tham gia hội đình... Cụ Đồ hai Quán và cả họ của ông trước sức ép của Pháp, bị chính quyền địa phương cấm dạy học. Bị đuổi không cho dạy học ở làng Lê Xá, cụ Đồ hai Quán về nhà, sống cách biệt với bên ngoài. Không còn kế sinh nhai, bà Nguyễn Thị Khuyến-mẹ ông, vốn buôn thúng, bán mẹt cũng không đủ trang trải cuộc sống, phải cầm đất, cầm nhà, bán vườn... Năm 1935, cụ Đồ hai Quán qua đời. Năm 1936, trước sự đấu tranh thắng lợi của Mặt trận Bình dân Pháp, ông Cừ được trả tự do. Về quê, bố mất, hai em trai ly tán, không còn nhà, ông Cừ tá túc ở nhà bác (nhà cụ Nguyễn Ngọc Trác), để chịu tang bố. Làm các thủ tục xong, ông Nguyễn Văn Cừ dự ngày giỗ Tổ dòng họ, nhân đó ông tuyên truyền về con đường cách mạng, tinh thần yêu nước, giành độc lập, giải phóng dân tộc khỏi ách đô hộ của thực dân Pháp và phong kiến tay sai, về tương lai của dân tộc...

Một ngày cuối năm 1937, trời rất lạnh, ông nội tôi nhận được tin từ một người nhắn “tối ra gốc cây sung rìa làng. Tối ấy, y hẹn, ông nội tôi ra gốc cây sung. Chờ một lúc lâu sau thì có một bàn tay vỗ vào vai, nói: “Anh Nhị à, em Cừ đây”. Rồi hai anh em trò chuyện, sau đó ông Cừ bảo mai phải đi xa, rồi trao cho ông nội tôi giữ hộ ống sách, trong đó là những giấy tờ của ông, bao gồm các bằng tốt nghiệp có in ảnh. Đó là lần cuối cùng, ông nội tôi gặp ông Cừ. Ông không biết rằng, trên con đường cách mạng gian khổ, người em họ của mình đã đảm nhận các cương vị Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương (nay là Đảng Cộng sản Việt Nam) và hy sinh ngày 28-8-1941, khi mới 29 tuổi. Sau này, những hiện vật ấy đã được gia đình tôi trao tặng lại Bảo tàng Hà Bắc... Năm 1976, khu đất ở của gia đình ông Nguyễn Văn Cừ được Nhà nước mua lại để xây dựng khu tưởng niệm cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ hiện nay”.   

Xây dựng quê hương giàu đẹp

Tự hào là quê hương cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ, từ năm 1945 đến nay, các thế hệ cán bộ, nhân dân xã Phù Khê xưa, phường Phù Khê nay, luôn đoàn kết, nỗ lực lao động sản xuất, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội; củng cố quốc phòng, an ninh; xây dựng phường vững mạnh, văn minh, hiện đại. Trong các cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, cán bộ, nhân dân phường Phù Khê luôn kiên cường, thi đua phấn đấu hoàn thành tốt và xuất sắc nhiệm vụ. Hàng nghìn thanh niên của phường đã lên đường nhập ngũ, tham gia du kích, thanh niên xung phong, bổ sung cho tiền tuyến, các chiến trường. Phường hiện có 6 Bà mẹ Việt Nam anh hùng, hàng trăm liệt sĩ, thương binh, gia đình chính sách... Đặc biệt, ngày 26-4-2006, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định công nhận liệt sĩ, tặng Bằng Tổ quốc ghi công đối với đồng chí Nguyễn Văn Cừ.

Nhân dịp kỷ niệm 110 năm Ngày sinh Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ, Đảng ủy phường Phù Khê đã ra nghị quyết chuyên đề lãnh đạo, tổ chức các hoạt động thiết thực trên địa bàn phường. Ngay từ đầu năm 2022, Đảng ủy lãnh đạo, chỉ đạo các chi bộ hướng dẫn đảng viên đăng ký, cam kết thi đua thực hiện Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, gắn với thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Các chi bộ, tổ đảng tổ chức cho đảng viên đọc cuốn “Tự chỉ trích” của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ, viết thu hoạch, liên hệ với cương vị công tác; lựa chọn, cử thanh niên ưu tú tham gia lớp bồi dưỡng kết nạp đảng viên... Dịp này, Đảng bộ và nhân dân phường Phù Khê tổ chức nhiều hoạt động kỷ niệm, như chiếu phim tài liệu “Nguyễn Văn Cừ, tuổi trẻ, chí lớn”; tổ chức tham quan, học tập truyền thống tại Khu lưu niệm Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ; hội diễn văn nghệ, thi đấu thể dục, thể thao...

Trên quê hương Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ hôm nay, cuộc sống của nhân dân ngày càng được cải thiện và khởi sắc. Làng quê nghèo năm xưa, nay đang trên đà đô thị hóa và phát triển văn minh, hiện đại. “Những năm qua, Đảng bộ phường Phù Khê lãnh đạo, tập trung chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng: Giảm dần tỷ trọng nông nghiệp, tăng dần tỷ trọng phi nông nghiệp. Hiện nay, ngoài nghề nông truyền thống, toàn phường có trên 75% số hộ làm nghề mộc, sản phẩm gỗ mỹ nghệ của Phù Khê được người sử dụng ưa chuộng, đánh giá cao trên thị trường trong nước và nước ngoài. Thu nhập bình quân đạt hơn 70 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn hơn 1,1%...”, anh Khương cho biết thêm.

Bài và ảnh: XUÂN GIANG