Trận mưa kéo dài do ảnh hưởng của áp thấp nhiệt đới vào đầu tháng 6-2025 không làm chậm hành trình của chúng tôi đến Khu căn cứ Nước Oa. Đường từ phường Tam Kỳ đến xã Trà My (TP Đà Nẵng) nhiều đoạn đang thi công, lầy lội, tuy khó đi nhưng chúng tôi thầm nghĩ so với thế hệ ông cha thì có thấm tháp gì. Đến nơi, chúng tôi có cảm giác như đi lạc vào rừng rậm, núi bao trùm xung quanh dưới màn mưa mênh mang sương trắng. Đến Khu di tích lịch sử Căn cứ Bộ tư lệnh Quân khu 5, một trong hai di tích gốc trong quần thể di tích Khu căn cứ Nước Oa, rộng 9,8ha, ở đây còn những vườn cây ăn quả trồng từ những năm tháng kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, trong đó có “Vườn cam Chu Huy Mân”, như một chứng tích cho thấy, dù trong gian khó, cán bộ, chiến sĩ Quân khu 5, kể cả Tư lệnh Chu Huy Mân, vẫn tích cực tăng gia sản xuất, cải thiện đời sống, trồng cây cải tạo môi sinh...
Hướng dẫn viên Khu di tích lịch sử Căn cứ Bộ tư lệnh Quân khu 5, chị Hoàng Thị Anh Đào giới thiệu: Căn cứ Bộ tư lệnh Quân khu 5 nằm cách nơi đặt Khu ủy Khu 5 hơn 1km, cạnh sông Nước Oa và suối Tân. Khu di tích gồm các hạng mục: Nhà trưng bày tư liệu, tài liệu và hiện vật của Bộ tư lệnh Quân khu 5 cùng các hoạt động của Khu ủy Khu 5 giai đoạn 1960-1973; nhà làm việc của Tư lệnh Chu Huy Mân và Phó tư lệnh Quân khu 5 Võ Thứ; các hiện vật gắn với hoạt động của Bộ tư lệnh Quân khu 5, trong đó có chiếc bàn gỗ mà đồng chí Chu Huy Mân và đồng chí Võ Chí Công, Bí thư Khu ủy Khu 5, thường ngồi trao đổi và bàn bạc về những vấn đề cách mạng ở Khu 5; hệ thống hầm trú ẩn bên trong và bên ngoài các khu nhà; hai ao cá được cán bộ, chiến sĩ Quân khu 5 và cán bộ, nhân viên Khu ủy Khu 5 đào đắp để nuôi cá...
    |
 |
| Hướng dẫn viên giới thiệu về Khu di tích lịch sử Căn cứ Bộ tư lệnh Quân khu 5. Ảnh: THÁI OANH |
Tham quan khu di tích, chúng tôi cảm thấy như vẫn còn đây hình bóng của Bí thư Khu ủy Võ Chí Công (sau này là Chủ tịch Hội đồng Nhà nước nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), Tư lệnh Chu Huy Mân (sau này là Đại tướng, Phó chủ tịch Hội đồng Nhà nước, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam), Phó tư lệnh Võ Thứ (sau này là Trung tướng, Phó tổng Thanh tra Quốc phòng) cùng các lãnh đạo, chỉ huy Khu ủy và Bộ tư lệnh Quân khu 5. Ngoài “Vườn cam Chu Huy Mân” còn có những vườn cây ăn quả như chôm chôm, vải, nhãn, mít, mận, loòng boong, dừa, vú sữa... của các địa phương miền Bắc, miền Nam, miền Trung gửi đến, được trồng, chăm sóc và khép tán, tạo không gian yên tĩnh, xanh mát, truyền cảm hứng lịch sử và chiêm ngưỡng thú vị của du khách mỗi khi đến khu căn cứ Nước Oa.
Theo hướng dẫn viên Anh Đào, sau khi được công nhận di tích lịch sử-văn hóa cấp quốc gia, nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị lịch sử của Khu căn cứ Nước Oa, ngày 29-4-2011, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 648/QĐ-TTg, phê duyệt dự án Quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị Khu di tích lịch sử cách mạng Trung Trung Bộ-Nước Oa (Khu căn cứ Nước Oa) trên tổng diện tích 700ha.
Hiện nay, tại quần thể Khu căn cứ Nước Oa có 11 điểm di tích, khu lưu niệm, bia tưởng niệm đã được phục dựng, trùng tu, xây mới và đưa vào khai thác, góp phần lưu giữ, phát huy những giá trị lịch sử, văn hóa, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ và nhân dân, đồng thời phục vụ hoạt động nghiên cứu, tham quan, du lịch... 11 điểm di tích gồm: Khu di tích Khu ủy Khu 5; Khu di tích lịch sử căn cứ Bộ tư lệnh Quân khu 5; Khu di tích An ninh Khu 5; Khu lưu niệm Ban Tổ chức Khu ủy Khu 5; Khu sinh hoạt truyền thống thanh thiếu nhi Nước Oa; Nhà bia lưu niệm Hội Nông dân miền Trung-Tây Nguyên; Bia di tích Ban Kiểm tra Khu ủy Khu 5; Bia di tích Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam Trung Trung Bộ; Đài tưởng niệm liệt sĩ dân y Khu 5; Khu lưu niệm Ban Tài mậu Khu 5; Bia di tích Trường đảng Khu 5. Mỗi điểm di tích đều gắn với quá trình hoạt động cách mạng của cán bộ, chiến sĩ, nhân viên, những người góp phần vào thắng lợi của quân và dân Khu 5 trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
Gắn bó với vùng Nước Oa từ những năm đầu căn cứ thành lập là Thiếu tá, Anh hùng LLVT nhân dân Hồ Thanh Lâm, nguyên Phó chỉ huy trưởng Ban CHQS huyện Trà My, Bộ CHQS tỉnh Quảng Nam-Đà Nẵng. Anh hùng Hồ Thanh Lâm hiện trú tại số 201, đường Võ Nguyên Giáp, xã Trà My, TP Đà Nẵng. Ông Lâm người dân tộc Cor, sinh năm 1941 ở xã Trà Giáp, huyện Trà My (trước đây). Từ cuối thập niên 1950, ông tham gia hoạt động du kích ở quê. Năm 1963, ông nhập ngũ vào Đại đội 73, Huyện đội Trà My, tỉnh Quảng Nam. Những năm tháng này, ông cùng đồng đội vừa xây dựng cơ sở, vừa chiến đấu chống địch càn quét, góp phần bảo vệ an toàn căn cứ cách mạng Nước Oa... “Từ tháng 11-1966 đến tháng 4-1975, trên cương vị là chiến sĩ, rồi cán bộ trung đội, đại đội, Đại đội trưởng Đại đội 73, tôi đã tham gia và chỉ huy hàng chục trận đánh, tiêu diệt hơn 300 tên địch. Riêng tôi trực tiếp tiêu diệt và bắt sống hàng chục binh lính địch, bắn cháy 2 máy bay trực thăng, cùng nhiều phương tiện cơ giới, công trình của địch.
Tiêu biểu là trận đánh ngày 16-8-1969, Đại đội tôi chốt chặn địch ở Làng Dầm, tôi dùng súng bộ binh bắn rơi 2 máy bay trực thăng chở đầy lính Mỹ, góp phần làm cho địch phải rút lui, không dám tiến sâu vào khu căn cứ của ta. Trận đánh đồn Nước Viu ngày 20-4-1974, tôi trực tiếp dùng B40 bắn tiêu diệt lô cốt đầu cầu của địch rồi dẫn bộ đội đánh chiếm đồn địch. Sau đó 7 ngày, ngày 27-4-1974, tôi chỉ huy Đại đội đánh đồn Phước Sơn. Hỏa lực từ đồn địch bắn ra dữ dội, tôi lại dùng B40 bắn liên tiếp 2 quả đạn, diệt các ổ hỏa lực địch trong đồn, tạo điều kiện để bộ đội xung phong tiêu diệt và bắt sống toàn bộ địch... Hơn 15 năm tham gia hoạt động cách mạng và chiến đấu, tôi được tặng thưởng: 4 Huân chương Chiến công giải phóng (1 hạng Nhất, 3 hạng Ba), 4 danh hiệu Chiến sĩ thi đua, 4 danh hiệu Dũng sĩ diệt Mỹ và 5 bằng khen, giấy khen. Tháng 11-1978, tôi được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân”, Anh hùng Hồ Thanh Lâm kể.
Sau năm 1975, Đại úy Hồ Thanh Lâm được bổ nhiệm Phó chỉ huy trưởng Ban CHQS huyện Trà My. Khi tỉnh Quảng Nam-Đà Nẵng chủ trương xây dựng vùng kinh tế mới ở Trà My, để vận động nhân dân đến sinh sống ở quê hương mới, Hồ Thanh Lâm được Bộ CHQS tỉnh cử tham gia đoàn công tác dân vận của tỉnh. Ông đã về các xã: Điện Minh, huyện Điện Bàn (nay thuộc phường Điện Bàn, TP Đà Nẵng) để vận động nhân dân đi xây dựng vùng kinh tế mới. Ông tuyên truyền, giải thích và đi sâu, đi sát, nắm bắt hoàn cảnh từng gia đình để vận động. Nghe theo ông, nhiều hộ dân lên Trà My khai hoang, lập làng mới Minh Đông (nay là tổ dân phố Minh Đông, xã Trà My, TP Đà Nẵng).
Nhớ về những ngày ấy, Anh hùng Hồ Thanh Lâm bộc bạch: “Những năm mới giải phóng, đưa dân lên khai hoang, lập làng mới gặp nhiều khó khăn. Hồi kháng chiến, đói phải ăn đọt đót ở trong rừng, khi dân mới lên đây cũng chủ yếu ăn khoai mì, rau củ rừng; nước sinh hoạt lấy từ sông Nước Oa, suối Tân, Nước Y... Nhưng cán bộ, nhân dân đoàn kết, gian khổ cũng qua, bây giờ phát triển lên khu phố, rồi thị trấn. Năm 1989, tôi nghỉ hưu với quân hàm thiếu tá. Từ đó đến nay, tôi vẫn ở thị trấn Trà My (nay là xã Trà My). Thương nhớ ngày xưa lắm thôi...”.
Về lại Khu căn cứ Nước Oa, dọc đường đi, thấy trong vùng đã xuất hiện những nhà khách, nhà nghỉ kiểu homestay, hứa hẹn trong tương lai kết nối hệ sinh thái du lịch, lịch sử, du khách tham quan Khu căn cứ Nước Oa với tham quan thủy điện Sông Tranh và các thác, sông, suối, cảnh đẹp ở vùng Trà My, TP Đà Nẵng...
XUÂN GIANG