Xóm Trại Diền thành lập sau tháng 8-1945, ban đầu chỉ có hơn 40 hộ dân. Trại Diền khi đó chủ yếu là các bãi chuối rậm rạp, ít người chú ý. Vì vậy, Đại đội 3 đã chọn Trại Diền làm hậu cứ và từ đây tổ chức hành quân tập kích, tiêu hao sinh lực địch. Điều đó khiến cho thực dân Pháp rất tức tối. Chúng lệnh cho mật thám điều tra, xác định căn cứ của Đại đội 3 và tổ chức càn quét.

Ngày 11-10-1952, thực dân Pháp huy động hơn 2.000 quân, 12 máy bay các loại, 32 xe quân sự cùng ca nô, tàu chiến (theo đường sông Hồng) càn quét vào khu vực Đông Bắc huyện Phú Xuyên, trong đó có Trại Diền. Ngoài ra, chúng còn có các trận địa pháo sẵn sàng yểm trợ. Quân địch sau khi tràn qua các làng lân cận đã bao vây vòng ngoài và chia thành 5 mũi tấn công áp sát Trại Diền.

leftcenterrightdel

 Lễ kết nạp đoàn viên của Trường THCS Hồng Thái tại Đền thờ các liệt sĩ trận Trại Diền

Đúng 5 giờ sáng 11-10, địch đồng loạt nổ súng tấn công, dùng hỏa lực dồn quân ta ra phía Đông Trại Diền, hòng âm mưu từ trên đê sông Hồng đổ bộ xuống bắt sống quân ta. Sau trận pháo mở màn, chúng dồn lên, song đã bị ta bắn trả và hạ gục hàng chục tên. Sau đó, chúng cho hai máy bay do thám trên bầu trời, chỉ điểm cho các trận địa pháo bắn vào Trại Diền. Sau loạt pháo, chúng liên tiếp mở các cuộc tấn công từ 4 phía, nhưng bị bộ đội ta dũng cảm đánh chặn, không thể tiến vào sâu. Đến gần trưa, chúng điên cuồng tăng cường pháo, xe tăng, máy bay chiến đấu bắn xối xả vào Trại Diền, khói lửa mù mịt. Chúng còn ném 4 quả bom xuống nhà ông Vy Tỷ-nơi đặt sở chỉ huy chiến đấu của Đại đội 3-khiến nhà bị cháy, hầm bị lộ. Đồng chí Hà Khung, Đại đội trưởng bị thương nặng, đồng chí Hòe, Chính trị viên phó đã anh dũng hy sinh.

Lúc 11 giờ 30 phút, một mũi tấn công của địch tràn được vào trong trại. Đồng chí Vân, Trung đội trưởng Trung đội 1 tập hợp những chiến sĩ còn lại rút xuống trại dưới cố thủ. Địch ào vào định bắt sống quân ta, đồng chí Vân ra lệnh giáp chiến. Lúc này, bộ đội ta đã cạn kiệt đạn song vẫn tổ chức chiến đấu với địch bằng các loại vũ khí sẵn có. Ta với địch tranh nhau từng mô đất, bụi chuối... Đồng chí Nguyễn Văn Đào dùng gạch, đá đánh vào đầu địch, đồng chí Vân có được một cây mác đã xông lên đâm nhiều tên địch, sau đó cả hai đã anh dũng hy sinh.

Trận chiến đấu kéo dài tới 17 giờ thì địch rút lui. Trong trận này, ta tiêu diệt 250 tên địch và làm bị thương hàng trăm tên. Song, Đại đội 3 có hơn 80 cán bộ, chiến sĩ hy sinh. Trận chống càn ở Trại Diền để lại nhiều kinh nghiệm quý cho quân và dân Phú Xuyên trong các trận đánh sau này như trận Bối Khê, Đào Xá, Kim Lung, Chanh Thôn, Thụy Phú...

Ông Đồng Văn Hiến, Trưởng thôn Duyên Yết cho biết: Năm 2002, Đảng bộ xã Hồng Thái đã vận động nhân dân xây dựng Đền thờ các liệt sĩ trận Trại Diền nằm giữa xóm Trại Diền. Ngày 24-9-2007, UBND tỉnh Hà Tây (nay thuộc TP Hà Nội) đã ra Quyết định công nhận địa điểm Chiến thắng Trại Diền là di tích cách mạng và kháng chiến. Đây là nơi giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ không chỉ ở xã Hồng Thái mà còn cả huyện Phú Xuyên và TP Hà Nội.

Bài và ảnh: NGUYỄN VĂN CÔNG