Ở thôn Tam Thạnh (Tư Phú trước đây), xã Điện Quang (Điện Bàn, Quảng Nam) có một nhà truyền thống do tỉnh xây dựng tôn vinh gia đình ông Hà Kỉnh, cha của Anh hùng LLVT nhân dân Hà Văn Trí. Gia đình ông có 7 người con thì 3 người hy sinh, 2 người là cơ sở nuôi giấu cán bộ Thành ủy Đà Nẵng trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Nếu tính cả người con dâu và 2 cháu ngoại thì gia đình có đến 6 liệt sĩ. Mẹ ruột và chị gái-Hà Thị Đại của anh hùng Hà Văn Trí đều được tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam anh hùng.
Tham mưu trưởng Hà Văn Trí có người con gái duy nhất là Hà Tô Lệ, nguyên cán bộ Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Ngãi. Kỷ vật quý về cha với chị Tô Lệ là tấm ảnh chụp gia đình năm 1962 ở miền Bắc, khi chị mới được 18 tháng tuổi. Đây là tấm ảnh hiếm hoi ông để lại cho vợ con trước khi trở lại miền Nam. Cha chị, ngay từ khi là Xã đội trưởng xã Điện Quang đã thể hiện bản lĩnh và kinh nghiệm của một người chỉ huy, từng được Bộ tư lệnh Liên khu 5 tuyên dương công trạng. Cùng với anh trai và em gái, ông tập kết ra Bắc năm 1954. Ông cưới bà Phạm Thị Điện Trung-một đồng đội ở quê, cũng đi tập kết và sinh chị Tô Lệ ở miền Bắc.
Về lại miền Nam chiến đấu năm 1962, ông giữ các cương vị chủ chốt và từng làm đến chức tỉnh đội trưởng. Khi làm Trung đoàn trưởng Trung đoàn 1, Sư đoàn 2, ông đã chỉ huy đơn vị tiêu diệt cứ điểm đồi Quang Thạnh, Quảng Ngãi; loại khỏi vòng chiến đấu hàng trăm tên địch thuộc hai lữ đoàn “Rồng xanh” và “Mãnh hổ”, trả thù cho đồng bào Sơn Tịnh bị địch sát hại dã man. Tháng 8-1968, Đặc khu ủy Quảng Đà phát động chiến dịch tiến công và nổi dậy toàn đặc khu mang tên X2. Ông Hà Văn Trí, nguyên Đặc khu ủy viên Quảng Đà, Tham mưu trưởng Mặt trận 44- Quảng Đà kiêm Quận đội trưởng Quận đội Nhất (Đà Nẵng) trực tiếp chỉ huy Tiểu đoàn 89 Đặc công, Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3 cùng các cánh quân đồng loạt nổ súng tấn công, giáng những đòn sấm sét vào các mục tiêu quan trọng của Mỹ-ngụy. Đây là trận tiến công quân sự lớn đầu tiên của quân ta vào quận lỵ Hòa Vang.
Ngày 25-8-1968, Mỹ-ngụy điều động lực lượng tương đương 1 trung đoàn tấn công Giáng Đông. Cuộc chiến đấu diễn ra quyết liệt từ 6 giờ đến 18 giờ cùng ngày. Quân ta đã tiêu diệt hàng trăm tên Mỹ ngay trên công sự. Chúng điên cuồng phản công, Tham mưu trưởng Hà Văn Trí hy sinh trong trận chiến đấu này.
Bảo vệ hài cốt Tham mưu trưởng Mặt trận 44-Quảng Đà Hà Văn Trí suốt những năm chiến tranh là gia đình anh Nguyễn Văn Miễn ở thôn Giáng Đông, xã Hòa Châu, huyện Hòa Vang. Với anh Hai Miễn, ký ức tuổi thơ về những ngày chiến tranh còn in sâu trong tâm trí cùng lời kể của mẹ là bà Trần Thị Hè và chú là Nguyễn Bột (Tường). Phía sau nhà anh bây giờ từng là căn hầm nơi đồng chí Hà Văn Trí lưu trú, chiến đấu. Anh Miễn kể lại, chiều tối 25-8-1968, chú anh (tức ông Nguyễn Bột) thấy ngơi tiếng súng ở làng mình mới tìm về thì chứng kiến tổn thất lớn. Ông Bột cùng cơ sở đã đưa thi hài người cán bộ lớn tuổi nhất, cẩn trọng quấn vào vải dù đưa ra khu vườn hoang chôn cất.
Sau khi ông Bột bị địch bắt, bà Trần Thị Hè thường xuyên hương khói cho Tham mưu trưởng Hà Văn Trí cho đến ngày giải phóng. Phần mộ người anh hùng đã được đưa vào nghĩa trang liệt sĩ. Sau nhiều năm kiên trì tìm kiếm, thông qua đồng đội của cha, năm 2000, chị Hà Tô Lệ đã tìm được nhà anh Nguyễn Văn Miễn. Khi biết câu chuyện người dân Giáng Đông suốt bao nhiêu năm đã hương khói cho người cha yêu quý của mình, chị ôm lấy bà con mà khóc. Hiện nay, ở TP Đà Nẵng có một con đường mang tên anh hùng Hà Văn Trí.
Khi tôi viết những dòng này thì được tin chị Hà Tô Lệ đã qua đời sau một thời gian chống chọi với bệnh tật. Bức ảnh xúc động về tổ ấm của người anh hùng 60 năm trước trở thành nhân chứng về một thời chiến tranh khốc liệt nhưng hào hùng.
HỒNG VÂN