Khi còn sống, Đại tá, nhà báo Phạm Phú Bằng, nguyên Trưởng phòng biên tập Văn hóa - Thể thao Báo Quân đội nhân dân được cánh phóng viên trẻ ví như “từ điển bách khoa”. Với sự uyên bác cùng vốn kiến thức vô cùng phong phú, lại là người gần gũi và tâm huyết nên ông sẵn sàng dành hàng giờ giải đáp mọi thắc mắc của chúng tôi. Cũng nhờ nhà báo lão thành Phú Bằng mà chúng tôi biết đến Báo Nước Nam mới, tờ báo kháng Nhật xuất bản từ trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Ra đời vào giai đoạn lịch sử đặc biệt, dù hoạt động thời gian ngắn nhưng đối với những chiến sĩ cách mạng thời ấy, tờ Nước Nam mới đã góp phần cùng họ đấu tranh trong thời điểm “chuyển mình” của đất nước.
Ngược dòng lịch sử trở lại thời điểm cách đây 80 năm, khi quân phiệt Nhật tiến hành đảo chính, tấn công và bắt giam quan quân Pháp ở Việt Nam. Cách mạng Việt Nam chuyển sang một giai đoạn đấu tranh mới, từ tháng 3-1945, quân đội Nhật trở thành đối tượng chính mà Mặt trận Việt Minh phải đấu tranh để giành độc lập cho dân tộc.
    |
 |
Tờ Nước Nam mới. Ảnh: DUY ĐÔNG
|
Từ lời kể của Đại tá Phạm Phú Bằng và những tư liệu ông thu thập được thì ngày 1-8-1945, Báo Nước Nam mới-cơ quan tuyên truyền của Việt Minh ở khu giải phóng-ra mắt số đầu tiên tại vùng miền núi Bắc Bộ. Do điều kiện bấy giờ đất nước còn nhiều khó khăn, cơ sở vật chất và đời sống thiếu thốn đủ thứ nên việc cho ra đời tờ báo kháng chiến nơi núi rừng lại càng khó khăn muôn phần. May mắn lưu giữ được một bản sao tờ Nước Nam mới số đầu tiên, ông cho chúng tôi xem “làm bằng chứng” kèm lời nhắc nhở: “Chỉ được đọc tại chỗ hoặc chụp lại”. Đồng thời, ông dặn đi dặn lại chúng tôi rằng, đây là kỷ vật quý do người bạn vong niên sưu tầm được tặng lại, không thể để thất lạc được. “Dù chỉ là bản photocopy nhưng là sự tồn tại thật. Nó là minh chứng thiết thực nhất trong dòng chảy phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam đấy. Phải trân trọng các cháu ạ!”.
Cầm trên tay tờ báo gồm 4 trang khổ nhỏ, chiều ngang chỉ bằng một gang tay, được viết bằng tay. Do thời gian lưu giữ đã lâu nên nhiều đoạn chữ bị nhòe rất khó đọc, chúng tôi đã phải dùng kính lúp để soi. Mặc dù dung lượng không lớn nhưng tờ báo có gần như đầy đủ các thể loại cơ bản của báo chí đương đại. Ngay dưới tên báo là dòng chữ: Cơ quan tuyên truyền VM (Việt Minh) của khu giải phóng. Trên trang nhất, ngang với tên báo có một ô nhỏ ghi: “Muốn chống sự tiến công của giặc Nhật, phải một mặt giải thích, một mặt đánh”. Đây được xem như tôn chỉ của tờ báo. Bên cạnh đó là chủ đề Quân đội cách mạng Việt Nam (Giải phóng quân) đang kịch chiến ở nhiều tỉnh, đánh lui các cuộc càn quét và diệt cả đồn binh kiên cố của Nhật và bài chính luận bàn về xây dựng Quân đội cách mạng, nói rõ “để đánh lui quân giặc, quân sự và chính trị phải đi đôi”. Ở vị trí trung tâm là bài tường thuật về trận đánh hạ đồn Tam Đảo, bắt sống toàn bộ quân phiệt Nhật của Quân giải phóng. Trang 2 có bài chính luận, đề là “Đánh đổ thói quan liêu trong cán bộ” của tác giả Hồng Lam và một số câu khẩu hiệu kháng Nhật trong chương trình của Việt Minh: “Tổng động viên giết giặc cứu lấy nước!”; “Đánh Nhật nhất định thắng, cứu nước nhất định thành!”; “Cố gắng lên các bà, các chị, hãy ra sức làm cho hội ta trở nên một hội kháng Nhật mô phạm!”. Mục “Từ Đông qua Tây” (tin tức thế giới) nêu ngắn gọn những thông tin “gạch đầu dòng” như: “- Nga hiện mang rất nhiều quân đến bán đảo Cam-sát-ca, gần nước Nhật”; “- Trong cuộc bầu cử hàng tổng của nước Pháp, nhiều đại biểu cộng sản đã trúng cử”; “- Ở Trung Quốc, quân Nhật đã rút lui khỏi Long Châu, Nam Ninh, Liễu Châu”...
|
 |
| Nhà báo Phú Bằng tại nhà riêng, năm 2022. Ảnh: TRUNG HƯNG |
“Tuy Báo Nước Nam mới tồn tại chỉ vài tháng nhưng đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử. Với phong cách quần chúng, tờ báo góp phần đưa chủ trương và phương pháp đấu tranh ở thời điểm đó của Đảng ta đến gần với nhân dân hơn, nhất là đồng bào vùng cao xa xôi. Chữ nghĩa và cách diễn đạt dân dã, dễ hiểu, câu nào cũng ngắn gọn mà khúc chiết. Đôi lúc có những “chỗ nghỉ” viết những câu như: “Hãy ủng hộ báo và giảng báo cho dân!”. Có thể thấy Ban biên tập Báo Nước Nam mới sống trong chiến khu, rất hiểu dân ta lúc đó nói chung trình độ văn hóa còn thấp. Đồng bào dân tộc thiểu số cũng chưa thành thạo tiếng Kinh. Vì vậy, cán bộ cần phải giảng giải thêm để đưa nội dung thông tin của tờ báo đến với nhiều người hơn. Như vậy, đồng bào sẽ hiểu hơn chủ trương của Chính phủ ta mà cùng đồng lòng kháng Nhật, chống Pháp”-nhà báo Phạm Phú Bằng phân tích.
HƯỚNG NAM