Tháng 10-1953, tôi được các anh chỉ huy Tổng kho quân dược (Kho A) ở Chiến khu Việt Bắc phân công đi áp tải 4 xe thuốc từ Phân kho 3 ở Bằng Luân (Đoan Hùng, Phú Thọ) lên Điện Biên Phủ. Xe chạy qua Phú Thọ, Yên Bái, Sơn La, vượt đèo Pha Đin để lên Tuần Giáo. Do đường mới được sửa chữa, mở rộng nên xe chạy khá nhanh. Dọc đường, đoàn xe bị máy bay địch thay nhau đánh phá. Khi tới bản Be, Gia Phù (huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La) thì đoàn xe phải dừng lại hơn nửa tháng vì tắc đường do bom nổ chậm chưa kịp khai thông. Đến đầu tháng 12-1953, đoàn xe chở thuốc mới tới Tuần Giáo. Tôi được gặp bộ phận tiền trạm của Kho A gồm các anh: Nguyễn Gác, Nguyễn Xuân Cung, Lê Đình Hưng, Phạm Văn Tín cũng vừa đến nơi để tổ chức Phân kho 7 tại Km62. Lúc này tôi mới biết, ta đang chuẩn bị mở Chiến dịch Điện Biên Phủ. Tại Phân kho 7, tôi làm thủ kho, có nhiệm vụ bảo quản thuốc và bông băng cùng nhiều chủng loại vật tư y tế.
Đầu tháng 1-1954, khi được tin quân Pháp tháo chạy khỏi Lai Châu để tập trung lực lượng về Điện Biên Phủ, tôi và anh Trần Văn Thung (cùng phân kho với tôi) được anh Nguyễn Gác, Phó chỉ huy Phân kho 7 cử lên Phong Thổ để tiếp nhận và chuyển số thuốc chiến lợi phẩm do địch bỏ lại đang được Ban Quân y Trung đoàn 148, Đại đoàn 316 bảo quản. Nhiệm vụ của chúng tôi là sau một tháng phải đưa được số thuốc chiến lợi phẩm về Tuần Giáo.
Con đường từ Tuần Giáo lên thị xã Lai Châu lúc đó mới chỉ được các đơn vị của Đại đoàn 316 phát quang những cành cây rậm rạp khi truy kích địch rút chạy khỏi thị xã Lai Châu nên không chỉ hoang vu, rậm rạp, hiểm trở, rất ít người qua lại mà còn có nhiều đèo cao, dốc đứng, suối sâu và thường xuyên bị các toán thổ phỉ cùng tàn quân của địch phục kích, bắt cóc. Chúng tôi được biết, khoảng 10 ngày trước, một tổ văn công của Trung đoàn 148 đi phục vụ bộ đội bị bọn phỉ ẩn náu trong rừng sâu xông ra chặn đường. Lũ thổ phỉ đói khát đã lấy hết đồ đạc của anh chị em văn công, bắn chết tất cả diễn viên nam, bắt cóc 3 diễn viên nữ vào rừng hãm hiếp. Tin dữ này làm cho chúng tôi có chút băn khoăn, lo lắng, nhưng ở thời điểm đó, do khí thế của bộ đội rất hăng hái, cộng với sự nhiệt tình cách mạng của tuổi trẻ, chúng tôi đã không ngại gian khó, hy sinh, vui vẻ lên đường.
Từ Tuần Giáo, mới đi được quãng đường ngắn, chúng tôi đã phải trèo qua nhiều triền núi cao, dốc đứng, vượt nhiều suối sâu trong những cánh rừng già âm u, hoang vắng. Dọc đường đi, thỉnh thoảng lại gặp những xác lính Pháp còn đầy đủ ba lô, súng đạn, đồ hộp... ở ven rừng. Đi được vài ngày, tôi đã thấy chồn chân, mỏi gối. Nhưng vì nhiệm vụ, chúng tôi động viên nhau cùng cố gắng, tiếp tục đi trên con đường nhỏ chỉ đủ cho xe ngựa thồ, gập ghềnh đá tai mèo, cheo leo trên sườn núi. Cứ thế ngày đi, đêm nghỉ lại ven rừng. Phải mất gần nửa tháng, chúng tôi mới tới thị xã Lai Châu. Vậy là quãng đường đầu tiên đã vượt qua an toàn. Nhưng vẫn còn phải đi tiếp 3 ngày để tới Sìn Hồ (Lai Châu), rồi từ Sìn Hồ lại đi thêm mấy ngày nữa mới tới Phong Thổ. Rất may mắn cho chúng tôi, khi đi được hai ngày thì gặp một tổ quân y của Trung đoàn 148 đang trên đường tới Phong Thổ để phục vụ số thương binh, bệnh binh chưa thể chuyển ngay về thị xã Lai Châu. Các đồng chí quân y Trung đoàn 148 hoạt động ở Tây Bắc nhiều năm, có nhiều kinh nghiệm trong công tác dân vận, lại rất thông thạo địa hình nên trên đường đi chúng tôi rất vui vẻ, cảm giác đến nơi sớm hơn. Tới Phong Thổ, nhờ có sự giúp đỡ của dược sĩ Nguyễn Ứng Thạch và dược sĩ Lê Lượng, phụ trách dược của quân y Trung đoàn 148, chúng tôi đã thu gom được tất cả thuốc men, bông băng, dụng cụ, hóa chất còn rải rác ở nhiều địa điểm. Ngoài số thuốc để lại cho quân y Trung đoàn 148, chúng tôi thu lượm được gần 800kg thuốc (chủ yếu là thuốc sốt rét, thuốc kháng sinh...), bông băng và một số dụng cụ thông thường, đóng thành 20 bao để chuyển về Tuần Giáo.
Có được thuốc chiến lợi phẩm, nhưng để chuyển về Tuần Giáo cũng không dễ, vì trước hết phải cần 40 người khiêng vác, gùi thồ và phải đi khá lâu mới về tới nơi. Tôi và anh Trần Văn Thung rất lo lắng, suy tính, trăn trở làm thế nào để có được 40 dân công vận chuyển thuốc và làm cách gì để bảo đảm an toàn trên đường về. Chúng tôi biết lúc này Phân kho 7 đang thiếu thuốc phục vụ thương binh, bệnh binh, các đơn vị kéo pháo và các đơn vị bộ binh đang củng cố trận địa; dược sĩ Đặng Hanh Khôi, phụ trách công tác dược trong Ban Quân y chiến dịch cũng đang mong chờ chúng tôi từng ngày. Càng nghĩ chúng tôi càng sốt ruột, lúc nào cũng như ngồi trên chảo lửa. Nhưng rồi, trong cái khó đã ló ra cái khôn. Chúng tôi nhờ anh Nguyễn Ứng Thạch bàn với Ban Quân y và Ban Hậu cần Trung đoàn 148 tìm cách tháo gỡ khó khăn. Thật may mắn, anh Trần Sơn, phụ trách Ban Hậu cần, đã nhiệt tình giúp đỡ khi biết số thuốc này đang rất cần để phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ. Anh Trần Sơn đã liên hệ với địa phương, được chính quyền giúp 4 chiếc thuyền độc mộc cùng với 4 người dân thành thạo nghề sông nước. Trung đoàn 148 còn cử 4 chiến sĩ đi theo bảo vệ.
Khi mọi công tác chuẩn bị đã hoàn tất, tôi và anh Trần Văn Thung cùng 4 chiếc thuyền độc mộc theo dòng sông Nậm Na xuôi về Pa Tần (Sìn Hồ). Đoạn sông từ Phong Thổ về Pa Tần dài khoảng 30km, nước chảy xiết, có nhiều bãi đá ngầm rất nguy hiểm. Những người dân thường xuyên đi về trên sông Nậm Na cho biết có tới 15 bãi đá ngầm. Nếu không may va vào đá ngầm và không vững tay lái thì thuyền rất dễ bị lật, có thể gây chết người. Chúng tôi ngồi trên chiếc thuyền độc mộc đi đầu tiên. Phải thừa nhận những tay chèo ở vùng này rất điêu luyện. Con thuyền độc mộc nhỏ nhoi, tròng trành cứ lao đi trên dòng nước xiết, lúc nghiêng sang phải, lúc ghé sang trái, luồn lách theo dòng chảy ngoằn ngoèo giữa hai vách núi đá khá hẹp. Mỗi khi sắp tới chỗ có bãi đá ngầm, người chèo thuyền lại nhắc chúng tôi bình tĩnh, ngồi yên, không được di chuyển vì dễ gây lật thuyền.
Về tới Pa Tần, chúng tôi lại nhờ anh Chí Dũng, cán bộ hậu cần Trung đoàn 148 liên hệ với chính quyền địa phương cho mượn 6 con ngựa khỏe chuyên thồ hàng để chuyển thuốc về thị xã Lai Châu. Đoạn đường từ Pa Tần về thị xã Lai Châu tuy không quá xa, chỉ khoảng 20km nhưng người và ngựa phải đi ròng rã 3 ngày, vượt qua nhiều đèo dốc, nhiều vách núi có đá tai mèo lởm chởm, sắc như dao. Có những lúc, chúng tôi đi trên đoạn đường rừng hoang vu vừa có bọn phỉ hoạt động vì mùi thuốc súng vẫn còn khét lẹt. Thật may, giữa đường gặp đại đội ô tô đang chuẩn bị quay về Tuần Giáo. Biết chúng tôi mang thuốc từ Phong Thổ về, các anh vui vẻ nhận chở hết 20 bao hàng quân y.
Về tới Phân kho 7, chúng tôi thấy các anh Nguyễn Gác, Nguyễn Xuân Cung cùng dược sĩ Đặng Hanh Khôi đã chờ sẵn. Không còn niềm vui nào lớn hơn lúc đó, vì Phân kho 7 có thêm gần 800kg thuốc và bông băng. Những mặt hàng này sẽ được kịp thời chuyển đến các cơ sở điều trị tại mặt trận để cứu chữa thương binh, bệnh binh, góp phần khắc phục một phần tình trạng thiếu thuốc đang phổ biến ở quân y các đơn vị trước khi nổ súng thực hiện phương châm “đánh chắc, tiến chắc” trong Chiến dịch Điện Biên Phủ.
Đại tá NGUYỄN DUY TÔ (Dược sĩ, nguyên Chủ nhiệm Kho 708, Cục Quân y, Tổng cục Hậu cần)