MỐI THÙ ĐƯỢC TRẢ Ở ĐỒI YÊN NGỰA
Trong cuốn hồi ký “Chỉ một con đường’’, Trung tướng Nguyễn Huy Chương, nguyên Phó tư lệnh về Chính trị Quân khu 5, nguyên Chính ủy Sư đoàn 2 (nay đã mất), có viết về Sư đoàn trưởng, Anh hùng LLVT nhân dân Lê Hữu Trữ (tức Lê Thạch): “Anh là một trong những thanh niên xếp bút nghiên lên đường tranh đấu và là sĩ quan đoàn quân Nam Tiến thời đánh Pháp 9 năm. Tính tình hiền lành nhưng rất nghiêm trong sinh hoạt, nhất là khi giao nhiệm vụ cho cấp dưới luôn tỉ mỉ và cụ thể’’. Làm Trung đoàn trưởng Trung đoàn 1 rồi Sư đoàn phó, Tham mưu trưởng, sau đó là Sư đoàn trưởng, người con của quê hương Triệu Phong, Quảng Trị đẹp trai, đàn ghi-ta rất hay, cũng là người thông minh, quyết đoán, chỉ huy đơn vị lập nên những chiến công vang dội. Ngày 5-12-1967, trong khi đi chuẩn bị chiến trường đánh cứ điểm Việt An, Ban chỉ huy sư đoàn đã bị máy bay lên thẳng và bộ binh Mỹ tập kích tại khu yên ngựa Động Mông-Đá Hàm (Quế Thuận, Quế Sơn, Quảng Nam). Sư đoàn trưởng Lê Hữu Trữ, Chính ủy Nguyễn Minh Đức (Đạo), Trung đoàn trưởng các Trung đoàn 21, 31, Tham mưu phó, Chủ nhiệm Hậu cần và một số cán bộ cơ quan đã hy sinh. Trung đoàn trưởng Trung đoàn 1 Nguyễn Chơn may mắn không có mặt trong số đó vì được cử xuống núi nhận nhiệm vụ khác. Sau này, trả thù cho đồng đội, ông đã chỉ huy đơn vị san bằng cứ điểm Việt An.
Tuổi đã 90 nhưng Thiếu tướng Bùi Đức Tùng, nguyên Phó chính ủy sư đoàn năm 1967 vẫn không quên chi tiết nào về buổi tập kích của địch mà ông chứng kiến từ xa: “Khi tôi và Nguyễn Chơn từ Sơn Phúc ngược lên dốc thì địch đã rút. Quang cảnh hoang tàn, cây cối đổ nát, thân thể đồng đội không còn nguyên vẹn. Tôi phân công chiến sĩ chôn cất từng người ở dưới chân núi và nhân dân địa phương đã tự nguyện bảo vệ các ngôi mộ’’. Còn Đại tá Nguyễn Đình Ngật, nguyên Chánh văn phòng Bộ tư lệnh Quân khu 5 vẫn chưa hết thảng thốt: “Anh Trữ không hy sinh chắc chắn sẽ là tướng tài trong quân đội. Đầu năm 1990, khi đang làm ở Văn phòng Bộ tư lệnh, tôi có dẫn người con rể của anh Trữ lên Quế Thuận bốc mộ. May mắn là phát hiện được nhờ anh ấy có chiếc răng bạc. Hài cốt anh Minh Đức, Chính ủy cũng đã được gia đình đưa về. Tiếc là từ đó đến nay, tôi không còn liên lạc được với thân nhân của Trữ, chỉ biết cô con gái của anh ấy là Lê Khánh Thu, sống ở Hà Nội”.
Chân dung các liệt sĩ, Sư đoàn trưởng Sư đoàn 2. Từ trái sang: Dương Bá Lợi, Trương Hồng Anh, Nguyễn Việt Sơn và Lê Hữu Trữ. Ảnh tư liệu
GIỌT NƯỚC MẮT TRONG CĂN HẦM CHỮ A
Sư đoàn trưởng Dương Bá Lợi hy sinh đã 45 năm nhưng với Đại tá CCB Hoàng Đức Thế, khoảnh khắc hôm ấy như vẫn hiện ra mồn một. Đó là ngày 14-9-1972, cuộc chiến đấu của Sư đoàn 2 để chiếm lĩnh Mộ Đức, Ba Tơ (Quảng Ngãi) giằng co quyết liệt. Trong khi các đơn vị vẫn tiếp tục mở các đợt tấn công dứt điểm quận lỵ Ba Tơ, thì cuộc họp tại Sở chỉ huy sư đoàn ở Mộ Đức để bàn kế hoạch giải phóng Nghĩa Hành diễn ra khẩn trương khi trinh sát kỹ thuật thông báo địch có khả năng thả bom vào khu vực này. Nguyên Trưởng ban Tổ chức sư đoàn Hoàng Đức Thế nhớ lại: “Cuộc họp trong căn hầm chữ A có mặt gần như đầy đủ lãnh đạo sư đoàn và các cơ quan đã chuẩn bị kết thúc. Khi nghe tiếng máy bay, mọi người nhanh chóng trú ẩn. Sư đoàn trưởng Dương Bá Lợi, Sư đoàn phó Hoàng Thí, Tham mưu trưởng Trần Quang Lập, Chủ nhiệm Hậu cần Nguyễn Văn Hoàng chạy về phía đầu kèo bên này bị loạt bom B-52 của địch thả trúng và đều hy sinh. Tôi và Phó chính ủy Bùi Đức Tùng cùng một đồng chí nữa ở bên kia đầu kèo thì may mắn thoát nạn. Dứt đợt bom, chúng tôi bới đất tìm các anh. Trước sức công phá của bom, phần lớn thi thể các anh đều nát tan trong đất…”.
CCB Huỳnh Thị Hương, nguyên y tá sư đoàn thì nhớ đến sư đoàn trưởng của mình với bao mến thương. Bà lấy trong tủ ra chiếc hộp nhỏ đựng những kỷ vật thời kháng chiến, trong đó có tấm ảnh vợ chồng thủ trưởng mình đã bạc màu. Bà kể: “Tháng 6-1971, tôi phục vụ Ban chỉ huy sư đoàn (lúc này gọi là Bộ tư lệnh) ra Hà Nội. Anh Lợi ra họp tranh thủ về thăm gia đình, giới thiệu vợ anh với đồng đội. Vợ anh ấy đã tặng tôi tấm ảnh này với lời đề tặng phía sau. Không ai ngờ rằng, đó là chuyến đi tử biệt. Không bao lâu sau khi anh Lợi hy sinh ở Quảng Ngãi thì vợ và con gái anh cũng mất do tường nhà ở khu tập thể Gia Lâm bị sập. Không rõ bây giờ ai thờ tự gia đình anh ấy. Chỉ biết anh quê Quảng Trị”.
Kể chuyện lịch sử về các anh hùng, liệt sĩ tại Nhà truyền thống Sư đoàn 2. Ảnh: Hà My
NIỀM VUI CHƯA TRỌN
Từng làm Trung đoàn trưởng Trung đoàn 31, rồi Tham mưu phó Sư đoàn 2, sau đó Sư đoàn phó Sư đoàn 3-Sao Vàng, trở lại Sư đoàn 2 khi đồng chí Dương Bá Lợi hy sinh, tên tuổi Sư đoàn trưởng Nguyễn Việt Sơn được cán bộ, chiến sĩ nhắc đến với lòng ngưỡng mộ. Chính ông trong thời điểm quyết định chỉ huy Trung đoàn 52 (Trung đoàn Tây Tiến), đơn vị tăng cường cho Sư đoàn 2 đập tan khu căn cứ Đá Bàn và giải phóng quận lỵ Ba Tơ ngày 30-
10-1972. CCB Nguyễn Trọng Nhị ở Sơn Trà, Đà Nẵng, nguyên chiến sĩ Tiểu đoàn 8, Trung đoàn 52 là một trong những người chứng kiến sự hy sinh của Sư đoàn trưởng Nguyễn Việt Sơn. Theo ông, sau khi chiếm lĩnh Ba Tơ vài ngày, đoàn công tác lên lại trận địa kiểm tra để báo cáo tổng kết chiến trường với cấp trên. Sư đoàn trưởng rất muốn biết vì sao trước đó hỏa lực B72 của ta khi nã đạn vào khu vực lô cốt Đá Bàn ít trúng mục tiêu. CCB Nguyễn Trọng Nhị nhớ lại: “Gần trưa, bỗng nghe một tiếng “rầm”. Mọi người từ chân dốc chạy lên thì thấy cảnh tượng đau đớn. Sư đoàn trưởng Nguyễn Việt Sơn, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 52 Hồ Hải Nam, 2 tiểu đoàn trưởng cùng các y tá, trinh sát hy sinh tại chỗ. Riêng anh Hợi, Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 8 bị thương nặng. Thì ra do chiến sĩ trinh sát đi trước giẫm phải mìn nên tất cả đều trong vòng bị sát thương”. Tiểu đoàn 8 đã khẩn trương đưa người bị thương xuống trạm phẫu Tà Năng 3. Các đồng chí hy sinh thì chôn gần Cao điểm 513, đây cũng là hầm đặt vị trí hỏa lực của đơn vị. Tên tuổi liệt sĩ được đục lỗ trên miếng tôn cắm làm dấu. Sau này ông Nhị quay lại thì địa phương cho biết các mộ đã được bốc đi hết. Đại tá Nguyễn Đình Ngật cũng khẳng định vậy khi năm 1996, đang làm ở Văn phòng Bộ tư lệnh, ông đã cử cán bộ cùng gia đình Sư đoàn trưởng Nguyễn Việt Sơn từ Thái Bình vào đưa hài cốt liệt sĩ về Bắc.
NGƯỜI ĐƯỢC HÀNG TRĂM CHIẾN SĨ XIN TRUYỀN MÁU
22 tuổi, Trương Hồng Anh đã là Tiểu đoàn trưởng, 35 tuổi là Sư đoàn trưởng. Chưa đầy 20 năm trong quân ngũ, anh được phong 13 cấp, từ binh nhì đến đại tá, hai lần có mặt ở chiến trường Cam-pu-chia trên cương vị Trung đoàn trưởng và Sư đoàn trưởng. Tài chỉ huy của Đại tá Trương Hồng Anh thể hiện rõ rệt trên cương vị Sư đoàn trưởng chỉ huy diễn tập bài chiến thuật “Trung đoàn bộ binh hiệp đồng quân binh chủng, tiến hành tiến công quân địch lâm thời phòng ngự ở địa hình rừng núi”. Đồng chí Trung tướng, cố vấn Liên Xô theo dõi cuộc diễn tập này đã khen ngợi: “Tôi có thể phát biểu với các đồng chí bằng hai chữ: Tuyệt vời. Tôi không ngờ có một sư đoàn trưởng thông minh đến vậy”. Thật đáng tiếc, chỉ một năm sau diễn tập, người chỉ huy tài năng ấy đã hy sinh. Trong trận đánh vào Căn cứ 547, ta và Pôn Pốt giằng co quyết liệt. Sư đoàn trưởng Trương Hồng Anh đã nghiên cứu các hướng tấn công, điều chỉnh lực lượng pháo binh táo bạo, san phẳng cứ điểm này. Tuy nhiên, sư đoàn đã chịu tổn thất lớn. Ngày 27-3-1984, trên đường đi kiểm tra chiến trường trở về, xe bị mìn của bọn Pôn Pốt cài lại, chỉ huy Trương Hồng Anh bị thương nặng. Cuộc giành giật sự sống cho anh đã diễn ra khẩn trương, trên huy động cả máy bay trực thăng vận chuyển cấp cứu. Khi anh được đưa về ở Quân y viện 21 (Mặt trận 579), hàng trăm chiến sĩ xung phong truyền máu cho anh nhưng sư đoàn trưởng đã vĩnh viễn ra đi vào ngày 2-4-1984. Hiện nay, mộ liệt sĩ Trương Hồng Anh ở Nghĩa trang Quân khu 5, vợ con anh vẫn thường xuyên từ Hà Nội vào thăm viếng. Bàn thờ Đại tá Trương Hồng Anh ở khu tập thể Nam Đồng với bức di ảnh lúc nào cũng khói hương ấm áp. Những bức thư thời chiến, chiếc ba lô bạc màu, áo bộ đội đã cũ đều được lưu giữ cẩn thận. Ngỡ như người con Quảng Ngãi mới vào Nam đấy thôi rồi trở lại.
Trải qua 52 năm chiến đấu và trưởng thành, Sư đoàn 2 trở thành “chiếc nôi” tôi luyện nên nhiều vị tướng tài cho quân đội. Đã có 12 đồng chí từ sư đoàn trưởng và 7 đồng chí từ chính ủy sư đoàn phát triển đến cấp tướng, một đồng chí là Phó tổng Tham mưu trưởng, 2 đồng chí là Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, 1 Đô đốc Hải quân; 4 đồng chí Sư đoàn trưởng và chính ủy là Anh hùng LLVT nhân dân. Trong vinh quang ấy, có bóng dáng thầm lặng của 4 sư đoàn trưởng và một Chính ủy Sư đoàn 2 đã ngã xuống ở chiến trường thuở nào…
HỒNG VÂN