Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, giai đoạn 1943-1954, Khe Tù là nơi thực dân Pháp xây dựng hệ thống nhà giam, máy chém, hầm nhốt tù nhân, kho hậu cần, nhà thương... ở Tiên Yên (Quảng Ninh). Chúng đã giam cầm, tra tấn dã man, chém giết, thủ tiêu các chiến sĩ cộng sản.
Trên đường tham quan khu di tích, nghe Trung tá Bùi Văn Liệu, Chính ủy Trung đoàn 42 giới thiệu về Khu di tích lịch sử Khe Tù, chúng tôi phần nào hình dung ra những hình ảnh cách đây hơn 80 năm. Với mục đích giam giữ và đàn áp ý chí cách mạng của các chiến sĩ cộng sản, năm 1943, thực dân Pháp đã xây dựng nhà thương (bệnh viện) và nhà tù quy mô lớn trên nền trại giam nhỏ có từ trước. Tại đây, thực dân Pháp cho lập nhiều đồn bốt, kho tàng, bến bãi kiên cố, nhiều lô cốt canh gác chốt giữ các điểm cao xung quanh và bố trí hai hệ thống nhà giam để nhốt tù nhân. Chúng còn dựng lên máy chém và xây thêm hệ thống hầm ngầm để hành quyết và thủ tiêu các tù nhân cộng sản.
    |
 |
| Cán bộ, phóng viên Báo Quân đội nhân dân cùng cán bộ Trung đoàn 42, Đoàn KT-QP 327 dâng hương tại Khu di tích lịch sử Khe Tù. Ảnh: NINH NHI |
Tháng 5-1949, các tù nhân cộng sản bị giam giữ tại Khe Tù và một số lính ngụy được quân ta giác ngộ đã tổ chức đánh chìm, đốt cháy 7 sà lan đang neo đậu ở bến sông chứa đầy quân trang, quân dụng và xăng dầu của lính Pháp, khiến 2 sà lan chìm tại chỗ, toàn bộ số lính Pháp trên đó bị tiêu diệt. Cùng lúc đó, các kho xăng dầu ngoài trời và hệ thống hàng rào thép gai bao quanh nhà tù cũng bị đốt cháy, phá hủy hoàn toàn. Trận đánh bất ngờ đã làm tê liệt việc hành quân cơ động bằng xe cơ giới của địch...
Tháng 8-1954, sau ngày giải phóng Tiên Yên, Khe Tù đã trở thành nơi minh chứng cho tội ác của thực dân Pháp. Ngày 13-12-2011, UBND tỉnh Quảng Ninh đã ban hành quyết định công nhận Khu di tích lịch sử Khe Tù là di tích cấp tỉnh, nhằm bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị lịch sử, trở thành nơi giáo dục truyền thống cách mạng, hun đúc tinh thần yêu nước và ý chí kiên cường của các thế hệ. Trong khuôn viên di tích, ngày 17-1-2018, Đoàn KT-QP 327 khởi công xây dựng công trình Đài hương tưởng niệm các chiến sĩ cộng sản trên nền vị trí mà trước kia, chính quyền thực dân Pháp đặt hệ thống máy chém. Với diện tích rộng 100m2, công trình đài hương được thiết kế xây dựng bảo đảm trang trọng, gồm các hạng mục: Đài hương, văn bia ghi dấu những sự kiện lịch sử minh chứng cho khí phách của người cộng sản, đỉnh hương, hệ thống lan can bảo vệ và lối đi...
Trung tá Bùi Văn Liệu chia sẻ: “Hằng năm, chúng tôi thường xuyên đón các đoàn chính quyền địa phương, đơn vị bạn, học sinh, nhân dân đến làm lễ dâng hương và tham quan. Khu di tích lịch sử Khe Tù không chỉ là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cách mạng mà còn là nơi sinh hoạt văn hóa tinh thần của bộ đội và nhân dân trên địa bàn. Với mỗi dấu tích còn đó là lời nhắc nhở về trách nhiệm của thế hệ trẻ hôm nay với lịch sử dân tộc”.
PHƯƠNG NINH