Chúng tôi đến tham quan, nghiên cứu lịch sử cách mạng tại nhà số 90 phố Thợ Nhuộm, phường Cửa Nam, nơi đồng chí Trần Phú, Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng, đã khởi thảo Luận cương Chính trị. Chị Nguyễn Thu Hiền, hướng dẫn viên Ban Quản lý di tích danh thắng Hà Nội, giới thiệu với chúng tôi: “Từ năm 1930, sau khi hoạt động cách mạng ở nước ngoài và các địa phương trong nước, đồng chí Trần Phú, đại biểu Quốc tế Cộng sản, được bổ sung vào Ban Chấp hành Trung ương lâm thời của Đảng Cộng sản Việt Nam, về hoạt động ở Hà Nội. Đồng chí Trần Phú đã ở các địa điểm: Nhà số 47 phố Trần Nhân Tông, nhà số 4 phố Hàng Rươi. Tháng 5-1930, đồng chí Trần Phú bí mật đến ở trong ngôi biệt thự tại số 7 phố Jean Soler (nay là nhà số 90 phố Thợ Nhuộm), nằm ngay góc giao với phố Jauréguiberry (nay là phố Quang Trung). Ngôi biệt thự này vốn thuộc quyền sở hữu của gia đình ông Duot Bertheur, là Thanh tra Sở Tài chính Trung ương thuộc Phủ toàn quyền Pháp ở Hà Nội.
Chọn ở trong biệt thự của một viên chức chính quyền Pháp là bởi ngôi nhà nằm trong khu phố Tây nên khá yên tĩnh, mật thám và lính Pháp ít qua lại. Hằng sáng, ông Duot Bertheur và vợ đi làm, con đi học, chiều tối mới về và không khi nào xuống tầng hầm-nơi những người làm công ở, nếu có việc thì chỉ bấm chuông gọi người làm lên phòng để giao việc nên vào ban ngày, ngôi biệt thự chỉ có người làm công ở nhà. Trong số người làm công có bồi bếp Tạ Văn Bân (thường gọi bếp Bân), một hội viên Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội. Bếp Bân có tài nấu nướng, đặc biệt là các món ăn Tây nên gia đình ông Duot Bertheur rất vừa lòng. Đồng chí Trần Phú được bếp Bân đưa tới ở chung trong tầng hầm với những người làm công.
Các biệt thự của Pháp xây, trong đó có biệt thự của ông Duot Bertheur, đều thiết kế tầng hầm, tường dày nên mát vào mùa hè, ấm vào mùa đông. Đồng chí Trần Phú ở căn buồng rộng chừng 6m2. Hằng ngày, đồng chí phụ giúp công việc với những người làm ở biệt thự. Những khi cần ra ngoài hoạt động, đồng chí Trần Phú thường hóa trang, khi mặc quần áo người lao động, hoặc có hôm mặc vest như một viên chức hay nhà buôn. Biệt thự lại nằm ở góc giao của khu phố nên việc đi lại cũng thuận lợi, dễ che mắt được mật thám rình mò.
Trong thời gian đồng chí Trần Phú ở Hà Nội, đồng chí và một số ủy viên Trung ương lâm thời của Đảng tổ chức họp bàn công việc ngay tại tầng hầm biệt thự của Duot Bertheur.
Có lần ông Duot Bertheur trở về nhà sớm hơn thường lệ và tình cờ gặp đồng chí Trần Phú. Rất nhanh trí, bếp Bân giới thiệu: “Đấy là chú Năm, một người bà con với tôi, ra Hà Nội làm nghề dạy học đến thăm”. Vì tin cậy bếp Bân và nghe bảo là người bà con nên ông Duot Bertheur không mảy may nghi ngờ.
    |
 |
| Ngôi nhà số 90 phố Thợ Nhuộm (Hà Nội). |
Khi được bổ sung vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng lâm thời, đồng chí Trần Phú được giao soạn thảo Luận cương Chính trị của Đảng. Đồng chí Trần Phú soạn thảo Luận cương Chính trị ngay trong tầng hầm biệt thự của Duot Bertheur. Đồng chí còn ngồi bệt xuống nền sàn phòng của bếp Bân, ngả tấm phản ngủ làm bàn viết. Vì nơi ở của người làm công không có điện nên hôm nào phải viết đêm, bếp Bân khéo léo dòng dây điện từ tầng trên xuống để lấy ánh sáng đèn điện cho đồng chí Trần Phú viết. Những lúc đó, ông Bân bắc ghế ngồi ngoài cửa kiểu hóng mát để canh chừng...
Bếp Bân hằng sáng ra phố đi chợ, cũng là để nghe ngóng tình hình. Mỗi lần đi chợ, bếp Bân đều tìm mua báo mang về cho đồng chí Trần Phú. Thấy một anh bếp thường xuyên mua báo nên mật thám Pháp để ý. Một buổi sáng cuối năm 1930, bếp Bân đi chợ như thường lệ và bị mật thám Pháp bắt. Chúng tra tấn dã man nhưng ông một mực nói không biết gì về cách mạng cả. Chỉ nói mua báo để đọc những lúc nhàn tản. Không khai thác được gì ở bếp Bân nhưng chính quyền Pháp vẫn đưa ông đi đày ở nhà tù Sơn La.
Được tin bếp Bân bị mật thám Pháp bắt, cơ sở cách mạng quyết định tổ chức cho đồng chí Trần Phú rời khỏi biệt thự số 7 phố Jean Soler để bảo đảm an toàn.
Tháng 10-1930, Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp tại Hương Cảng (Trung Quốc) đổi tên Đảng Cộng sản Việt Nam thành Đảng Cộng sản Đông Dương và thông qua Luận cương Chính trị của Đảng, do đồng chí Trần Phú khởi thảo. Cũng tại hội nghị này, đồng chí Trần Phú được bầu làm Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng.