QĐND-Sinh ra và lớn lên trong một gia đình bần nông tại làng Nam Ngạn (xã Cẩm Nam, thị xã Hội An - nay là phường Cẩm Nam, TP Hội An), từ nhỏ Đinh Văn Lời căm thù giặc Mỹ. 14 tuổi, ông đã xung phong đi làm cách mạng và được tổ chức bố trí “cài” vào nội thành phố cổ Hội An để xây dựng cơ sở cách mạng, hoạt động hợp pháp trong lòng địch tại số nhà 70 Lê Lợi, Hội An.

Tại đây, lúc đầu ông học nghề thợ mộc để kiếm cơm ăn qua ngày. Sau đó, vừa đi làm thợ mộc, thợ hồ, làm thuê gánh mướn, đạp xích lô, xe kéo, xe thồ cho các hộ tiểu tư sản và tư sản ở Hội An; ban đêm thì hoạt động cách mạng. Sau quá trình chiến đấu và trưởng thành ông đã được đề bạt làm đội trưởng Đội biệt động Hội An, chỉ huy 42 đồng chí hoạt động bí mật. Từ những năm 1964-1965, đội của ông tung nhiều tờ truyền đơn khẩu hiệu, áp phích tuyên truyền chống Mỹ – Thiệu trong khu vực nội thành Hội An; trực tiếp ám sát nhiều tên ác ôn, đốt cháy hàng loạt những chiếc xe Jeep và xe bọc thép ngay giữa thành phố… khiến quân địch hoang mang, lo sợ.

Những năm 1965-1966, cục diện chiến trường ở Hội An thay đổi, nhiều vùng nông thôn được giải phóng, ta làm chủ vùng nội thị trước đây do địch kiểm soát. Trước tình thế đó, địch tăng cường các thủ đoạn quân sự và tổ chức “cài cấy” nhiều tên gián điệp vào các nghiệp đoàn thợ thuyền lao động để tìm cơ sở của ta; đồng thời, chúng theo dõi truy lùng bắt những cán bộ cốt cán và chiến sĩ biệt động thành Hội An.

Ông Đinh Văn Lời lúc bị địch bắt năm 1968. Ảnh tư liệu.

Với tư cách là đội trưởng đội biệt động thành Hội An, Đinh Văn Lời đã tham gia và chỉ huy hàng chục trận đánh vào các cơ quan sào huyệt của Mỹ - ngụy trong nội thành Hội An, để lại nhiều chiến công vang dội. Ông Lời kể, lúc 11 giờ trưa 11-5-1967, tổ biệt động đột nhập vào phòng của viên đại tá cố vấn Mỹ (thuộc tiểu khu Quảng Nam), tiêu diệt 2 tên Mỹ và làm 5 tên khác bị thương. Tiếp đó, lúc 10 giờ trưa 10-7-1967, ông cho tập kích vào ty Kiến Thiết và ty Điền Địa (thuộc đồn quân cảnh tư pháp) đóng tại ngã tư Thái Phiên - Nguyễn Trường Tộ, tiêu diệt 15 tên địch. Ông cũng là một trong số những chiến sĩ trực tiếp tham gia giải phóng nhà lao Hội An, giải cứu 1.558 người tù yêu nước về với cách mạng; đánh chiếm tiểu khu Quảng Nam và tòa hành chính tỉnh Quảng Nam.

Cuối chiến dịch cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân Mậu Thân (1968), cơ sở bí mật bị lộ, nhiều đồng đội của ông đã hy sinh, ông và một số chiến sĩ khác bị địch bắt. Ngày 10-2-1968, địch đưa ông về phòng nhì tiểu khu (thuộc ty an ninh quân đội), sau đó đưa về ty công an và ty thẩm vấn ngụy. Tại đây, chúng dùng mọi thủ đoạn tra tấn dã man nhằm khai thác thông tin nhưng bất thành. Sau 6 tháng bị giam cầm ở nhà lao Hội An, chúng đưa ông cùng đồng đội vào nhà lao Chí Hòa, tiếp tục dùng đủ mọi cực hình tra tấn. Đến tháng 10-1968, không đạt được mục đích, chúng lưu đày ông ra Côn Đảo. Trong thời gian ở tù, ông được Đảng ủy nhà lao phân công làm Bí thư chi bộ và đội trưởng lực lượng thanh niên chống địch đàn áp, đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ, đòi ăn cơm, tắm nắng và tắm giặt bên ngoài phòng cấm cố mỗi ngày một tiếng đồng hồ. Sau Hiệp định Pa-ri 1973, ông được trao trả về Lộc Ninh, sau đó về công tác ở Tiểu đoàn 10 lực lượng an ninh Khu 5 và vinh dự được phân công bảo vệ đồng chí Võ Chí Công (nguyên Bí thư khu ủy Khu 5) và đồng chí Nguyễn Xuân Nhĩ (thường vụ khu ủy Khu 5). Ngày 29-3-1975, ông cùng với đơn vị tham gia giải phóng tỉnh Quảng Nam và TP Đà Nẵng.

Ông Lời (thứ 2, từ phải sang) tại Hội nghị biểu dương các chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày toàn quốc 2011, diễn ra tại TP Huế.

Sau khi đất nước hoàn toàn giải phóng, ông Lời xin chuyển công tác về tham gia xây dựng chính quyền địa phương. Hơn 10 năm công tác, ông được chính quyền cấp cho 2 sào đất tại làng Nam Ngạn (phường Cẩm Nam bây giờ), vừa sản xuất hoa màu vừa làm công tác địa phương. Với tinh thần chịu khó, ông đã từng bước xây dựng và phát triển các loại hình sản xuất gỗ mỹ nghệ, tạo ra nhiều sản phẩm đa dạng, đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng. Chẳng bao lâu, ông trở thành ông chủ của một cơ sở sản xuất các mặt hàng gỗ dân dụng, phục vụ tham quan và mua sắm của khách du lịch trong và ngoài nước, giải quyết được công ăn việc làm cho nhiều người lao động cùng các đối tượng chính sách trên địa bàn.

Ông cũng đã thành lập trung tâm nuôi dưỡng và dạy nghề miễn phí cho trẻ mồ côi và các đối tượng chính sách với vốn đầu tư hàng trăm triệu đồng. Mỗi năm, trung tâm của ông đào tạo nghề cho hàng chục đối tượng, chủ yếu là con em những người lao động nghèo, các gia đình chính sách, bộ đội phục viên xuất ngũ và người tàn tật. Đến nay, đã có 150 người được ông đào tạo nghề, có công ăn việc làm ổn định, từng bước phát triển kinh tế gia đình, góp phần vào công cuộc xóa đói giảm nghèo tại địa phương.

Bài và ảnh: Vương Hoàng