QĐND - Ngày 8-5-1954, đơn vị chúng tôi đang thu dọn chiến trường tại khu vực đồi A1 và đồi Cháy thì được lệnh cử một số đồng chí đi thu gom tù hàng binh áp giải về trại giam ở hậu phương. Đây là nhiệm vụ đặc biệt đầu tiên trong đời bộ đội của tôi.

Mừng lắm nhưng rất lo... Từ một thanh niên nông thôn mới xa đồng ruộng vào bộ đội, tham gia chiến đấu chưa được bao lâu, vóc dáng thấp bé nhẹ cân, khẩu súng trường vượt quá đầu người, nay áp giải toàn bọn lính lê dương Âu Phi, cao to lực lưỡng, mới hình dung đã thấy ngại... Được cán bộ động viên mình là người chiến thắng, chúng nó đã đầu hàng, tay không vũ khí, tên nào không chấp hành thì trói lại, dẫn đi, ốm đau tự khiêng nhau... chúng tôi thấy yên lòng với nhiệm vụ được giao. Cứ một tổ 3 người trang bị tiểu liên Sten chiến lợi phẩm áp giải một đại đội tù binh địch.

Tù binh Pháp ở Điện Biên Phủ (1954). Ảnh tư liệu.

Nhớ lại ngày còn ở quê nhà, mỗi khi gặp các anh bộ đội về làng, cánh thanh niên chúng tôi lân la nhìn những khẩu súng mà ước ao một ngày nào đó được đi bộ đội để sở hữu những khẩu súng như thế thì "oai" biết mấy. Hôm nay không chỉ có súng mới, mà còn áp giải cả Tây tù binh! Được đi ban ngày, đêm nghỉ, tù binh phải cố gắng đi đến trạm mới có tiếp tế hậu cần. Nhớ ngày đi chiến dịch hành quân ban đêm, xuyên qua các cánh rừng già Tây Bắc tiến vào Điện Biên Phủ tránh sự dòm ngó của máy bay địch. Bây giờ thắng trận, ta không chỉ có đêm mà còn làm chủ cả ban ngày và có cả tù binh nữa.   

Nhiều tù binh Âu Phi tỏ vẻ vui thích khi ra hàng. Họ đều muốn sớm chấm dứt cuộc chiến tranh không mang lại lợi lộc gì cho mình để thoát khỏi địa ngục trần gian do Na-va đã tạo nên. Có những tên ngang bướng không chấp hành nội quy, nhưng lại rất sợ bị hình phạt treo giày lên cổ đi chân đất. Có những tên lẩn trốn vào rừng bị đồng bào dân tộc thiểu số phát hiện bắt, giao lại cho bộ đội. Chúng tôi được lệnh: tù binh trốn không phải đi tìm, người nào không đi đến trạm thì không có ăn, những người rơi rớt dọc đường có bộ phận khác lo. Có gần bọn địch mới thấy chúng bộc lộ bản chất những tên lính đánh thuê: phân biệt chủng tộc giữa lính da trắng với lính thuộc địa da đen, cấp trên với lính phân biệt rõ ràng ngay trong khi cùng chung số phận là tù binh với nhau. Tuy bất đồng ngôn ngữ, nhưng qua cách đối xử không tốt của chúng với nhau, anh em chúng tôi phải trấn áp ngăn chặn ngay, nhiều tên được chúng tôi cảm hóa trở nên ngoan ngoãn "đi đến nơi, về đến chốn".

Vừa trải qua những trận chiến đấu ác liệt dài ngày đầy căng thẳng với địch, bây giờ áp giải một đoàn quân thất trận ô hợp, nhiều hôm chúng ngồi ì ra giữa đường không chịu đi, còn đánh nhau, lấy đồ dùng của nhau... Mới cách đây 3 ngày, chúng đều là những tên lính Pháp nã súng quyết liệt vào đồng đội chúng tôi, giành giật với chúng tôi từng đoạn hào, lô cốt... Để có chiến thắng hôm nay, biết bao đồng đội ngã xuống trước họng súng của chúng. Bây giờ bên cạnh chúng tôi vẫn là những con người đó! Chỉ khác bọn họ đã bị quân đội ta đánh bại ý chí xâm lược, tước hết phương tiện gây tội ác, phải đầu hàng những người nông dân cầm súng, bé nhỏ hiền lành nhưng rất dũng cảm. Những cặp mắt lấm lét không bao giờ dám nhìn thẳng vào chúng tôi. Mỗi lần tiếp xúc, chúng khoanh tay thưa ông, thưa ngài... Những từ trân trọng và xa xỉ kia, đời tôi chỉ được nghe duy nhất có một lần khi áp giải tù binh Pháp ở Điện Biên Phủ về hậu phương.

Chúng tôi cố gắng giữ nghiêm kỷ luật chiến trường và chính sách tù hàng binh, đối xử nhân đạo với họ. Khẩu phần ăn hằng ngày của những người lính chiến thắng tuy còn đạm bạc, nhưng "anh nuôi" ở các trạm tiếp đón tù binh đều có cơm dẻo, canh ngọt, có ít thịt tươi bồi dưỡng. Những tù binh dọc đường bị ốm, bị sốt rét có quân y của ta chăm sóc thuốc men và được ăn khẩu phần đặc biệt... Nhiều tên lính da đen đã khóc như trẻ nhỏ vì xúc động trước thái độ đối xử nhân đạo của bộ đội ta. Chúng tôi thấm thía câu thành ngữ của dân tộc ta: "Đánh kẻ chạy đi, chứ không ai đánh người chạy lại", đưa tù binh về hậu phương an toàn.

Trên đường hành quân về hậu phương, người chiến thắng cất cao tiếng hát: "Qua miền Tây Bắc núi vút ngàn trùng xa...", còn trong đám tù binh cũng có kẻ hát, hẳn là kẻ bại trận hát vì thoát chết ở Điện Biên.

Hồ Thành Trung