Nhạc sĩ Tôn Thất Lập nhớ lại: Tháng 10-1966, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Ban Tuyên huấn Khu ủy Sài Gòn-Gia Định, phong trào bảo vệ văn hóa dân tộc được khơi nguồn và bắt đầu phát triển. Phong trào này do Thành đoàn Sài Gòn-Gia Định tổ chức, được đoàn văn nghệ học sinh, sinh viên Sài Gòn triển khai thực hiện với nhiều buổi biểu diễn văn nghệ gắn với hòa bình-độc lập-tự do của dân tộc ngay tại trung tâm thành phố và lan tỏa tới các đô thị ở miền Nam.
    |
 |
|
Nhạc sĩ Tôn Thất Lập (thứ hai, từ phải sang) cùng các đồng nghiệp trong Phong trào “Hát cho đồng bào tôi nghe”. Ảnh tư liệu |
Một trong những chương trình nổi bật là đêm nhạc được tổ chức ngày 12-12-1966, tại Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ do đoàn văn nghệ học sinh, sinh viên biểu diễn với nhiều bài hát mang làn điệu dân tộc, truyền thống, kêu gọi đấu tranh cách mạng như: Nhạc phẩm Việt Nam gấm vóc, Hội nghị Diên Hồng, điệu múa kháng chiến Nông tác vũ, kịch Đường vào lòng dân, vũ khúc Tiếng trống hào hùng… Những tác phẩm này tiếp tục được biểu diễn tại nhiều trường đại học ở Sài Gòn, thu hút đông đảo sinh viên, thanh niên. Từ trong phong trào đó, Báo Sinh viên thuộc Tổng hội Sinh viên Sài Gòn được thành lập nhằm mục đích vận động, cổ vũ, hướng sinh viên vào các phong trào đấu tranh chống Mỹ-ngụy, bảo vệ nền văn hóa dân tộc. Đây là những hoạt động mở màn Phong trào “Hát cho đồng bào tôi nghe” và cũng là khởi đầu cao trào văn hóa, văn nghệ của học sinh, sinh viên tại khắp các đô thị miền Nam trong những năm đế quốc Mỹ mở rộng chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh”.
Tiếp đó, những năm 1967-1970, phong trào văn hóa, văn nghệ của học sinh, sinh viên ngày càng phát triển mạnh mẽ, mang tầm vóc lớn và có ảnh hưởng sâu rộng trên nhiều lĩnh vực. Phong trào đã tập hợp được nhiều lực lượng yêu nước, khuấy động cả Sài Gòn và các đô thị lân cận. “Hát cho đồng bào tôi nghe” không chỉ có văn nghệ, ca, múa, kịch trên sân khấu, tác động vào giới trẻ, mà còn lôi cuốn, kết nối các ngành văn hóa-nghệ thuật khác như: Thơ, truyện, họa, báo chí cùng các nhân sĩ, nghệ sĩ, thi sĩ… nhiệt tình tham gia với mục đích phục vụ cuộc đấu tranh cách mạng ở Sài Gòn. Thời điểm đó, hai câu thơ của Trần Quang Long đã làm bùng cháy nhiệt huyết của sinh viên Sài Gòn, bất chấp sự áp bức, khảo tra của Mỹ-ngụy: Con sẽ vót nhọn thơ thành chông, xuyên vào gan lũ giặc/ Con sẽ mài văn thành kiếm thép, chặt đầu văn nghệ tay sai… đã thổi bùng lên lòng yêu nước trong học sinh, sinh viên Sài Gòn và các đô thị miền Nam.
Hào khí trong giới văn nghệ sĩ, báo chí đã có ảnh hưởng lớn đến học sinh, sinh viên. Đã xuất hiện những cây bút hừng hực sức trẻ, như: Trần Quang Long, Ngô Kha, Trần Triệu Luật, Nhất Chi Mai, Hà Thạch Hãn, Chinh Văn, Hoàng Phủ Ngọc Phan… Các nhạc sĩ sáng tác ngày càng đông đảo hơn, như: Tôn Thất Lập, Trần Long Ẩn, Trần Xuân Tiến, Nguyễn Phú Yên, Nguyễn Xuân Tân, La Hữu Vang… Họ đều từ khắp mọi miền đất nước hội tụ trong phong trào học sinh, sinh viên ở Sài Gòn vì mục tiêu đấu tranh giành độc lập, tự do cho Tổ quốc.
Theo lời kể của nhạc sĩ Trần Xuân Tiến, Ủy viên Hội Nhạc sĩ TP Hồ Chí Minh, thành viên cốt cán trong Phong trào “Hát cho đồng bào tôi nghe”: Những năm ấy, nhiều ca khúc được Tôn Thất Lập sáng tác ở ngay ngoài đường, trong cuộc biểu tình một cách rất nhanh và ý nghĩa để cổ vũ trí thức, nhân dân đấu tranh. Trong các cuộc biểu tình, xuống đường đấu tranh, bài “Hát cho dân tôi nghe” của Tôn Thất Lập luôn vang lên oai hùng, thúc giục. Đêm văn nghệ “Vì hòa bình” tổ chức tối 27-12-1969, tại Trường Đại học Nông Lâm Súc (nay là Trường Đại học Nông Lâm TP Hồ Chí Minh) đã đẩy Phong trào “Hát cho đồng bào tôi nghe” trở thành dũng khí cách mạng cuốn hút không chỉ học sinh, sinh viên mà nhiều tầng lớp khác cùng tham gia. Tôn Thất Lập tự mình cầm đàn, cùng hàng ngàn sinh viên hát vang ca khúc “Hát cho dân tôi nghe” làm lay động mạnh mẽ nhân dân Sài Gòn và bạn bè quốc tế cùng hưởng ứng tinh thần đấu tranh vì chính nghĩa: Hát cho dân tôi nghe, tiếng hát tung cờ ngày nào/ Hát cho đêm thiên thu lửa cháy lên trại giặc thù…/ Hát cho anh công nhân xiềng xích như mây tan hoang/ Hát cho anh nông dân bỏ cày theo tiếng loa vang…
Cũng khoảng thời gian này, bài hát Chim hòa bình của Trần Xuân Tiến; Tổ quốc ơi, ta đã nghe của La Hữu Vang… cũng được giới trẻ đón nhận, làm cho Phong trào “Hát cho đồng bào tôi nghe” càng thêm sâu sắc, phong phú và có sức lan tỏa lớn trong cộng đồng, trở thành một biểu tượng rực rỡ của tinh thần yêu nước, ý chí bất khuất của sinh viên, thanh niên Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
PHẠM BÁ NHIỄU