Đồng chí Trương Sĩ Dạn

Thời kháng chiến chống giặc Pháp, tại vùng Quảng Trị, Thừa Thiên nhân dân và bộ đội địa phương đều nghe tiếng về tên quan tư Pháp Đờ Quanh-tơ (De Cointe), chỉ huy một loạt các đồn giặc ở vùng từ Mỹ Chánh vào Phò Trạch (Thừa Thiên). Tên quan tư Pháp này bị cụt một tay trong chiến tranh Thế giới lần thứ hai và được đưa sang Việt Nam tham chiến vùng Trị Thiên. Tên này có trình độ chỉ huy cũng như kinh nghiệm tác chiến, thường tổ chức những trận càn chớp nhoáng làm thiệt hại rất nhiều về người và của đối với đồng bào ta. Dân chúng rất uất ức, mong muốn bộ đội ta có cách phục kích tiêu diệt.

Vào một sáng đẹp trời cuối xuân năm 1949, nhân dân ta đang vào mùa gặt thì chúng kéo về càn quét. Khi những đại đội của giặc đã lọt vào trận địa mai phục, quân ta nổ súng, tiêu diệt và bắt sống được nhiều tù binh Âu, Phi, trong đó có tên quan tư Đờ Quanh-tơ, chỉ huy trận càn ở vùng giáp giới giữa làng Câu Nhi Hòa (thuộc huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị) và làng Ưu Điềm (thuộc huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên).

Khi được giải về chiến khu Ba Lòng-Đá Nổi, Đờ Quanh-tơ tha thiết xin gặp vị chỉ huy quân ta, để xin phép viết thư về cho vợ, báo tin về chính sách khoan hồng của bộ đội Giải phóng quân. Sau khi đã bàn kỹ, đồng chí Lê Nam Thắng, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 95 và đồng chí Nguyễn Quang Xá, Bí thư Tỉnh ủy tỉnh Quảng Trị đồng ý dùng “tương kế, tựu kế” phát huy thắng lợi của trận đánh này.

Một buổi sáng tháng 5, vệ binh dẫn tên quan tư Đờ Quanh-tơ đến, trong phòng tiếp khách có Trung đoàn trưởng Lê Nam Thắng và nhà thơ Chế Lan Viên, đặc phái viên của Hội Văn nghệ. Đờ Quanh-tơ đứng nghiêm chào kiểu nhà binh và đề đạt nguyện vọng rằng: “Tôi điều binh theo quân lệnh, không may bị quân các ông bắt đem về đây và được đối xử rất tử tế. Là một sĩ quan đã từng tham gia đánh phát xít Đức, chưa bao giờ, chưa ở đâu tôi thấy có chính sách khoan hồng tù binh với thái độ quân tử này. Tôi vô cùng ân hận, vô cùng biết ơn và xin ông cho phép tôi được gửi một bức thư báo tin mừng cho vợ con và bạn bè ở Pa-ri biết tấm lòng cao cả của Cụ Hồ Chí Minh và Mặt trận Việt Minh...”.

Sau khi nghe ý kiến đề đạt nguyện vọng của tên quan tư Pháp, đồng chí Trung đoàn trưởng đồng ý và bảo Đờ Quanh-tơ về viết thư cho vợ. Sau đó bức thư được chuyển theo đường giao liên mặt trận. Sau khi bàn kỹ với cơ quan chính trị-tham mưu của Trung đoàn 95 và Ban địch vận mặt trận Bình-Trị-Thiên, ông Phan Quốc Sắc, Trưởng ban binh vận Trung đoàn 95 giao nhiệm vụ và kế hoạch cụ thể cho anh Cương Sơn, chỉ huy địch vận ở huyện Triệu Phong và anh Tề, chỉ huy địch vận tại thị xã Quảng Trị. Trung đội trưởng Trương Sĩ Dạn thuộc Đại đội Lê Hồng Phong, Tiểu đoàn 156, Trung đoàn 95 mang thư của Đờ Quanh-tơ theo đường Phong An-Nhan Biều vào thị xã Quảng Trị giao lại cho quân Pháp. Khi trở về, nếu có xe hộ tống thì bảo dùng mật hiệu bóp còi ba tiếng một, để đảm bảo an toàn (không bị quân ta phục kích).

Trong liên tiếp 3 đêm 16, 17 và 18-5-1949, các tổ địch vận ở các chốt Xuân Yên, Chợ Sãi, Long Hưng và Tích Tường dùng loa phóng thanh thông báo cho đồng bào và quân Pháp ở thị xã Quảng Trị về nội dung bức lệnh của trung đoàn về thời gian, địa điểm giao nhận thư của Đờ Quanh-tơ và vợ Đờ Quanh-tơ...

Tình hình diễn biến đúng như dự kiến của ta, chiếc xe Jeep của địch đã đón anh Dạn từ đầu cầu Nhan Biều đúng vào 8 giờ sáng ngày 20-5-1949. Khi vào gặp viên quan năm Pháp ở thị xã, sau câu chuyện xã giao, viên quan năm ra lệnh cho một đại úy nhận thư của Đờ Quanh-tơ rồi mời anh Dạn uống cà phê sữa, ăn bánh bích quy, hút thuốc lá... Anh Dạn bảo viên quan năm Pháp nhớ đưa thư của vợ Đờ Quanh-tơ cho anh Dạn mang thư về Trung đoàn cho đúng hẹn. Viên quan năm Pháp đồng ý và hỏi anh Dạn có thích về thăm gia đình quê hương ở đâu không?

- Nếu ông biết ơn chúng tôi thì hãy đưa tôi đi thăm đồng bào tôi bị các ông bắt giam ở nhà lao Quảng Trị... Anh Dạn đáp.

Viên quan năm ra lệnh cho cấp dưới lo bố trí nơi ăn nghỉ cho anh Dạn được chu toàn và bảo một trung úy người Pháp lấy một chiếc xe Jeep phục dịch cho anh Dạn trong 5 ngày ở thị xã.

Sau khi hết thời gian chờ đợi thư phúc đáp của vợ Đờ Quanh-tơ, chiếc xe Jeep đưa anh Dạn ra Ái Tử, đúng mật hiệu, đúng thời gian. Anh Dạn được giao liên của ta đón tiếp và trở về Trung đoàn an toàn. Anh Dạn đưa thư cho tên quan tư Đờ Quanh-tơ. Ông ta đọc xong thư vợ vui mừng và xúc động ứa nước mắt rồi khoe với ta bức thư của vợ. Thư có đoạn viết rằng: “Nhận được thư anh, cả nhà bàng hoàng, xúc động. Anh bị bắt mà được quân Việt Minh đối xử tử tế như thế… Cả nhà ta xin ghi lòng tạc dạ mãi ân huệ cao cả này” .

Nguyễn Hồng Trân