Thế nhưng hầu hết số cựu chiến binh về dự lễ hôm đó đều cho rằng nên gọi là ngày giỗ trận, bởi trong chương trình có mục cúng giỗ chung cho 55 liệt sĩ của tiểu đoàn hy sinh tại chính nơi dựng bia tưởng niệm (thôn Nhĩ Trung, xã Gio Thành, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị).

Không may cho tôi và An là sáng hôm đó, lúc dắt chiếc xe cà khổ xuống bậc thềm, do sơ ý tôi đã vấp ngã, chân không đạp nổi cần khởi động, nói chi chuyện đi đứng nữa. Còn An vốn “què” từ trong bụng mẹ nên mặc dù nhà cách nơi diễn ra sự kiện hơn 20 cây số, nhưng vì không có ai chở đi cũng đành thất lễ với người anh trai của mình là liệt sĩ, Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Quang Triêm và đồng đội anh là những linh hồn được cúng giỗ. Về phần mình, tôi không những vừa thất lễ với những bạn chiến đấu đã nằm lại vĩnh viễn trên cánh đồng Nhĩ Trung, trong đó có Triêm, mà còn không được hội ngộ với các cựu chiến binh, trong đó có Đại tá Trần Văn Thà, nguyên Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 47, Mặt trận B5-người chủ lễ hôm đó. Ông Thà đã ngoài 90 tuổi, việc đi đứng phải nhờ con trai dìu. Ông Thà cũng là thủ trưởng cũ của tôi, có nhiều duyên nợ với đồng đội cũ của tiểu đoàn, chuyện ấy tôi sẽ kể sau, còn bây giờ xin được nói trước về trận đánh mà từ đó dẫn đến ngày giỗ trận.

leftcenterrightdel
Cựu chiến binh Trần Văn Thà. Ảnh: Trần Hoàng

Tiểu đoàn 47 vừa hành quân đến Nhĩ Trung thì phát hiện đã có quân Mỹ đóng ở Nhĩ Hạ Chợ. Chúng cũng phát hiện ra quân ta liền gọi pháo bắn cấp tập vào Nhĩ Trung gần một tiếng đồng hồ khiến ta hy sinh 2, bị thương 3 chiến sĩ. Vậy quân Mỹ nào mò đến đây nhanh thế? Tìm hiểu một số dân làng và du kích, trinh sát tiểu đoàn xác định đây là lữ đoàn 196 bộ binh nhẹ của Mỹ mới từ Nam Bộ ra án ngữ phía bắc sông Hiếu, từ chiều 3-5-1968. Mới tới nhưng chúng đã kịp chiếm các làng Nhĩ Hạ Chợ, Nhĩ Hạ Rú, Lâm Xuân Đông, Mai Xá, Hoàng Hà... Ta nhận định, đối thủ sát bên nách, thế nào chúng cũng dùng lực lượng đẩy ta ra xa. Chiến sự sau đó diễn ra đúng như thế: Khoảng 5 giờ ngày 6-5-1968, hàng chục khẩu pháo của địch từ tàu chiến ngoài biển và căn cứ trên đất liền bắn tới tấp vào thôn Nhĩ Trung, xóm Phường, cây cối đổ rạp xơ xác, khói bụi mù mịt nhưng do quân ta bố trí lực lượng ngoài rìa làng và các gò, đống ngoài đồng ruộng nên an toàn.

Trận pháo kích kéo dài hơn 4 tiếng đồng hồ, đinh tai nhức óc, đất trời chao đảo; đến 10 giờ sáng thì bộ binh và thiết giáp Mỹ mới lò dò mò đến đường mòn thôn Nhĩ Trung, cách trận địa quân ta từ 30 đến 50m. Lệnh nổ súng! Ngay lập tức, ĐKZ và B41 của quân ta đã bắn cháy 3 thiết giáp; cối và súng bộ binh quật ngã hơn 50 tên Mỹ làm cho đội hình của chúng hoàn toàn rối loạn, gần như binh lính của chúng chỉ bò lăn mà không bắn được phát nào về phía quân ta.

Lệnh xung phong! Quân ta nhất loạt lao ra khỏi vị trí xông lên, miệng thét “xung phong” rầm trời, lưỡi lê tuốt trần sáng quắc, đâm bên phải, gạt bên trái; bắn gần, bắn găm... Đó là cảnh tượng “có một không hai” của lính Mỹ ở chiến trường Quảng Trị trong chiến tranh. Nói cụ thể là lính của đại đội A, tiểu đoàn 3, lữ đoàn 196 Mỹ. Họ còn sống sót được 5 người, để rồi 30 năm sau, ngày 6-5-1998, từ nửa vòng Trái Đất, họ trở lại xã Gio Thành, thẫn thờ đi tới các mô đất, bờ ruộng, gò mả nơi cánh đồng Nhĩ Trung thắp hương, cắm hoa rồi lầm rầm cầu nguyện cho vong hồn chiến hữu của họ đã ngã xuống trên mảnh đất này, mảnh đất đã để lại những ấn tượng cực kỳ hãi hùng trong đời lính của họ.

Trở lại trận đánh ngày 6-5. Vào lúc lính của đại đội A tháo chạy tán loạn thì đại đội B và đại đội C ở Nhĩ Hạ phải liều mạng kéo tới ứng cứu. Tình thế đó buộc quân ta và lính Mỹ rơi vào thế đánh quần lộn nhau giữa cánh đồng mịt mù khói bụi. Quân ta cướp súng Mỹ, kéo xác Mỹ làm bệ tì bắn Mỹ. Trên cánh đồng lúc này, xác lính Mỹ và thi hài liệt sĩ ta nằm lẫn lộn nhau. Hai đại đội Mỹ đi ứng cứu chẳng cứu được ai, còn bị ta đánh tơi tả, buộc phải tháo chạy.

Trận chiến kết thúc khoảng 16 giờ cùng ngày. Quân ta tiêu diệt gọn đại đội A, đánh thiệt hại nặng tiểu đoàn 3, lữ đoàn 196 Mỹ, tiêu diệt 155 tên, bắt sống 1 trung úy... Về phía Tiểu đoàn 47 cũng hy sinh 55 cán bộ, chiến sĩ. Đây là một tổn thất lớn của tiểu đoàn trong chiến tranh.

Trận đánh lịch sử này xuất hiện nhiều tấm gương chiến đấu quên mình được thể hiện qua hành động anh hùng cao cả của cán bộ, chiến sĩ tiểu đoàn. Tiêu biểu là liệt sĩ Nguyễn Văn Lộc và Nguyễn Quang Triêm đều được Nhà nước truy tặng danh hiệu cao quý Anh hùng LLVT nhân dân vào năm 2003 và năm 2018.

leftcenterrightdel
Ông Neil Hannan, nguyên lính chiến thuộc tiểu đoàn 3/21, lữ đoàn 196 Mỹ (bên trái) gặp lại Đại tá Trần Văn Thà-đối thủ cũ trong trận đánh tại cánh đồng Nhĩ Trung. Ảnh chụp lại

Xin dẫn một đoạn trong hồi ký của Trung tá Nguyễn Hữu Tứ (ở 139B Trần Quý Cáp, phường Đức Long, TP Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận), nguyên Phó tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 47 viết về trường hợp hy sinh của liệt sĩ Nguyễn Văn Lộc: “Đến chiều tối tôi được phân công giải quyết thương binh, tử sĩ, bắt tù binh, thu dọn chiến trường. Ngay giữa bãi chiến trường ngổn ngang, một hình ảnh làm tôi vô cùng khâm phục và xúc động: Trung đội trưởng Nguyễn Văn Lộc (Đại đội 1) hy sinh trong tư thế nằm đè lên một tên Mỹ, tay trái nắm chặt cổ áo, tay phải chọc thẳng yết hầu, bóp chặt cuống họng tên Mỹ cao to đã chết cứng. Tôi phải rất khó khăn mới gỡ được những ngón tay của Lộc mắc cứng trong cổ tên Mỹ. Cạnh đó, khẩu AK hết đạn”. Sau trận đánh, được biết trong lúc dẫn đầu trung đội của mình tung hoành giữa đội hình địch ở cánh đồng Nhĩ Trung thì bất ngờ hai tên lính Mỹ từ phía sau xô tới ôm lấy Lộc toan quật ngã. Tuy bị bất ngờ nhưng Lộc kịp quay lại trở báng súng đánh trúng đầu một tên rồi buông súng vật nhau với tên còn lại. Hai người một to, một nhỏ, một cao, một thấp dường như dính chặt vào nhau lăn tròn trên mặt ruộng. Tên Mỹ bị nện báng súng đã hồi tỉnh, hắn xông lại gí súng vào người Lộc bóp cò... Có thể nói đây là hình ảnh hy sinh lẫm liệt nhất của hơn 500 người con ưu tú Tiểu đoàn 47 đã ngã xuống trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Ở một hướng khác, Trung đội trưởng Nguyễn Quang Triêm, Đại đội 2, dẫn đầu đơn vị xung phong cắt đứt đội hình địch, dùng báng súng và lưỡi lê đánh giáp lá cà, chia cắt đội hình địch phía sau, dồn chúng lên phía trước để quân ta tiêu diệt. Đồng chí đã hy sinh anh dũng bên xác hai tên lính Mỹ mà trước đó kéo về làm bệ tì kê súng bắn địch”.

Xin được quay trở lại phác họa đôi nét về Tiểu đoàn trưởng Trần Văn Thà, người chỉ huy trận đánh ngày 6-5, nhưng không phải chuyện trận mạc. Đại tá Trần Văn Thà về hưu ở TP Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, sức khỏe rất yếu, là người có duyên nợ sâu nặng nhất với cán bộ, chiến sĩ một thời ở Tiểu đoàn 47 mà ông làm Tiểu đoàn trưởng. Dành dụm đồng lương hưu khiêm tốn, nhiều lần ông quay trở lại chiến trường Quảng Trị cùng thân nhân liệt sĩ đi tìm đồng đội. Ông đã tìm được 125 hài cốt liệt sĩ của tiểu đoàn, trong đó có hài cốt liệt sĩ Nguyễn Văn Lộc và Nguyễn Quang Triêm. Chính trong quá trình đi tìm đồng đội, ông Thà càng thấu hiểu sâu đậm hơn tinh thần chiến đấu gan dạ, quả cảm, sự hy sinh của những cán bộ, chiến sĩ dưới quyền. Ông tỉ mẩn ghi chép, tập hợp tư liệu, xác minh, kiểm chứng từng chi tiết, sự việc rồi chọn hai trung đội trưởng thành tích xuất sắc nhất: Nguyễn Văn Lộc (quê ở huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh) và Nguyễn Quang Triêm (quê ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị); tư vấn cho gia đình liệt sĩ viết bản thành tích để lập hồ sơ đề nghị Nhà nước tuyên dương anh hùng.

Đại tá, cựu chiến binh Trần Văn Thà đã làm mọi việc có thể làm để đồng đội được tôn vinh danh hiệu cao quý. Ông lặng lẽ góp chút công, của và đặc biệt là cái tâm thấm đẫm tình người, tình đời, tình đồng đội!

TRẦN BIÊN