Chuyện về hai bức ảnh lịch sử

QĐND - Từng được dự nhiều hội thảo, nhiều lễ tưởng niệm các danh nhân lịch sử đương đại của Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam mà anh em chúng tôi thân tình với Tổng thư ký Dương Trung Quốc. Biết cha tôi là Thiếu tướng Trần Tử Bình, từng là Phó giám đốc, Chính trị ủy viên Trường Võ bị Trần Quốc Tuấn, đầu năm 2010, anh Quốc báo tin: Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam Phan Huy Lê mới đi Pháp về và được tặng 300 tấm ảnh quý thời kỳ lập nước, trong đó có hai bức ảnh quý về trường võ bị...

Vậy là, chúng tôi bắt đầu đi tìm lại cội nguồn của hai bức ảnh lịch sử.

Những nhân vật trong hai bức ảnh quý

... Năm 1945-1946, hai năm đầu tiên của nước Việt Nam mới. Chính phủ Hồ Chí Minh với bao nhiêu việc phải lo. Vậy mà Người vẫn giao cho Bộ Thông tin tuyển chọn các bức ảnh ngày đầu, làm thành những cuốn album để tặng khách quý.

Chủ tịch Hồ Chí Minh trao lá cờ thêu 6 chữ vàng “Trung với nước-Hiếu với dân” cho Khóa 1.

Một viên đại úy Pháp cũng được tặng. Sau này về Pháp, ông lên đến thiếu tướng. Bạn ông là nhiếp ảnh gia Phi-líp Đờ Vi-le (Philippe De Villers), từng sống ở Việt Nam thời gian này, sau chuyển sang nghiên cứu lịch sử. Ông Phi-líp được người bạn tặng lại cuốn album đó.

Cũng chừng ấy năm với nhiều biến động, nhất là chiến tranh kéo dài gần nửa thế kỷ, hầu như những cuốn album quý giá đó không còn ở Việt Nam. May thay, Giáo sư Phan Huy Lê được ông Phi-líp Đờ Vi-le tặng lại gần 300 bức ảnh tư liệu quý, trong đó có hai tấm ảnh ghi lại hình ảnh Ngày khai giảng Khóa 1 Võ bị Trần Quốc Tuấn tại sân bay Tông, thị xã Sơn Tây.  Đó là bức ảnh “Chủ tịch Hồ Chí Minh trao lá cờ thêu 6 chữ vàng “Trung với nước-Hiếu với dân” cho Khóa 1” và bức ảnh “Lễ duyệt binh trong ngày khai giảng 26-5-1946 ở sân bay Tông”.  Vào cuối năm 2010, hai bức ảnh này được Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam trao tặng nhà trường.

Từng đi tìm những tư liệu của Trường Lục quân Trần Quốc Tuấn, nhất là tư liệu của thầy trò Khóa 1 Võ bị, được biết để chuẩn bị cho lễ khai giảng, Bác giao cho Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Tạ Quang Bửu và Cục trưởng Cục Quân huấn Phan Phác chuẩn bị một lá cờ thêu, để tặng nhà trường. Ông Tạ Quang Bửu đã nhờ chị em phụ nữ Thủ đô thêu lá cờ này. Khi mang lá cờ thêu hình Bác, Người khen: Phụ nữ Hà Nội rất khéo tay, đã thêu một lá cờ đẹp, đúng ý Bác. Bác còn dặn, tổ nhận cờ phải có 3 người đại diện cho 3 miền Bắc-Trung-Nam nhưng người đứng giữa nhận cờ phải là một học viên từ Nam Bộ. Và chiến sĩ được chọn là Bùi Minh Trân.

Khi Bác cùng các vị khách tiến ra tới lễ đài, đội kèn của Quản Liên (Đinh Ngọc Liên) nổi hiệu kèn “Chào tướng”. Trong không khí trang nghiêm, sau lệnh hô “Chào cờ, chào!”, trên nền nhạc “Tiến quân ca” hùng tráng, lá cờ đỏ sao vàng được từ từ kéo lên. Mọi người xúc động. Kết thúc Quốc ca, từ trên lễ đài, Chủ tịch Hồ Chí Minh bước xuống, tiến về phía hàng quân. Theo sau Người là Cục trưởng Cục Quân huấn Phan Phác mang theo lá cờ. Bác dừng trước hàng quân danh dự. Chiến sĩ Nam Bộ Bùi Minh Trân, thay mặt 288 học viên Khóa 1, tiến lên, giơ tay chào Người. Bác đã trao cho đồng chí lá cờ thêu 6 chữ vàng “Trung với nước-Hiếu với dân”.

... Từng thắc mắc, những người còn lại trong bức ảnh là những ai? Thật may mắn trong lần lên trường trao tặng tượng đồng Thiếu tướng Trần Tử Bình vào dịp Ngày Nhà giáo Việt Nam 20-11-2009, tôi được anh Tạ Quang Vinh (con cụ Tạ Quang Bửu, cháu ngoại cố Hiệu trưởng Hoàng Đạo Thúy) tặng cho bản sao nhật ký của thầy Hoàng Đạo Thúy.

Trong một trang ghi chép về trường, cụ viết: “Ngày 10-4-1946, có sắc lệnh cử làm Giám đốc Trường Võ bị Trần Quốc Tuấn. Rồi lại một sắc lệnh nữa cử đồng chí Trần Tử Bình là “giáo sư chính trị”. Nhận được, hai người nhìn nhau lo lắng.

Trần Tử Bình là một chiến sĩ cộng sản kỳ cựu, đã cùng đồng chí Nguyễn An (Trương Văn Lĩnh) làm 8 khóa huấn luyện, từ một tuần đến một tháng, người ta gọi là khóa “Chính ủy” ở Trường Sư phạm Cửa Bắc (còn gọi là Trường Đỗ Hữu Vỵ) đến Khu Việt Nam Học xá (Trường Đại học Bách khoa bây giờ - NV), rồi sau khi đồng chí Nguyễn An mất thì dọn lên Sơn Tây (Khách sạn Sân bay). Tôi đã được cử chủ tọa lễ bế mạc khóa cuối. Nhiều học sinh các khóa này đi Nam”.

Rồi cụ viết cả về lễ trao cờ trong ngày khai giảng: Trước hàng quân là “Hộ kỳ đoàn” có 5 anh đã có thành tích chiến đấu. Đứng hai bên Hộ kỳ đoàn là Giám đốc và Phó giám đốc. Cụ trao cờ cho anh Trân. Lúc đi “duyệt”, tôi giữ lễ đi sau cụ 3 bước. Cụ giục: Đi cạnh tôi!...”.

Vậy là trong bức ảnh này, đứng bên phải Hộ kỳ đoàn là thầy Hiệu trưởng Hoàng Đạo Thúy; bên trái là thầy Hiệu phó Chính trị ủy viên Trần Tử Bình (nhưng bị lá cờ che khuất mặt). Còn người đang báo cáo Bác chính là Cục trưởng Phan Phác (sĩ quan tốt nghiệp Trường Pháo binh Xanh-xia của Pháp).

Phát biểu với cán bộ, học viên nhà trường, Người nói: “Trung với nước, Hiếu với dân là bổn phận thiêng liêng, một trách nhiệm nặng nề, nhưng cũng là vinh dự của người chiến sĩ trong đạo quân quốc gia đầu tiên của nước ta”. Đáp lời Người, Giám đốc Hoàng Đạo Thúy nói: “... Thế kỷ XIII, Nguyên-Mông là một đế quốc lật đất, nghiêng trời, chiếm từ bể Đông đến giữa châu Âu. Họ bảo nước ta là to bằng bàn tay ếch. Ba lần họ cất quân sang xâm lược nước ta. Ba lần tướng Trần Quốc Tuấn đã dựa vào thế đất và lòng người đuổi quân giặc phải tháo chạy. Cụ Chủ tịch lấy tên Trần Quốc Tuấn đặt tên cho trường ta, ý Cụ mong cho chúng ta trở thành học trò của Trần Quốc Tuấn”.

Sau đó là cuộc duyệt binh. Đội ngũ của những học viên sĩ quan thật nghiêm chỉnh, đầu đội mũ ca-lô, quần áo ka-ki, chân xỏ giày quấn xà cạp, vai vác súng trường diễu qua lễ đài. Dù dưới cái nắng chói chang đầu hè, các học viên Khóa 1 vẫn tỏ rõ khí thế quyết tâm học tập, rèn luyện của mình trước vị Chủ tịch và nhân dân.

Trong bức ảnh thứ hai, trên kỳ đài, thấy rõ: Bộ trưởng Quốc phòng Phan Anh mặc com-lê trắng, cạnh đó là Chủ tịch Quân ủy Hội Võ Nguyên Giáp (người cầm mũ đen). Hồ Chủ tịch hơi đứng lùi về phía sau, lấy mũ che nắng. Vị đứng ngoài cùng có thể là Hiệu trưởng Hoàng Đạo Thúy(?).

Còn người cầm kiếm lệnh, đi sau Hộ kỳ đoàn, chúng tôi phỏng đoán là thầy Vương Thừa Vũ (sau này là Trung tướng). Là Việt kiều sống ở Vân Nam, Trung Quốc, năm 1937, ông nhập ngũ vào quân đội Tưởng Giới Thạch. Năm 1937, vào học Trường Hoàng Phố và được gặp Nguyễn Ái Quốc, Lê Thiết Hùng, Nguyễn Sơn... Ông nổi tiếng với các động tác điều lệnh rất chuẩn mực, được học viên Khóa 1 còn nhớ mãi đến bây giờ.

Trong nhật ký của thầy Hoàng Đạo Thúy còn ghi: “Học sinh mới tập đội ngũ có một tuần và đi rất nghiêm, vì đã có thói quen tập thể thao. Tinh thần rất phấn khởi. Đồng chí Vũ chỉ huy nghiêm”.

Tô thắm thêm những chữ vàng

Với khẩu hiệu “Thao trường đổ mồ hôi để chiến trường không đổ máu”, mặc nắng mưa, mặc ngày đông tháng giá, học viên Khóa 1 đã hăng say, miệt mài học rèn. Các bài giảng được thầy Võ Nguyên Giáp, Phan Bôi (Hoàng Hữu Nam), Hoàng Đạo Thúy, Trần Tử Bình, Bùi Công Trừng, Vũ Lập, Vương Thừa Vũ… lên lớp. Nhiều sĩ quan Nhật, Mỹ được giới thiệu về làm giáo viên thực hành.

Lễ duyệt binh trong ngày khai giảng 26-5-1946. Ảnh tư liệu.

Sau 6 tháng học tập, kết thúc là cuộc diễn tập hành quân dài ngày từ Sơn Tây, qua Đồn Vàng, lên Việt Trì, Phú Thọ, có sự phối hợp giữa bộ đội và dân quân, nâng cao công tác chỉ huy, kỹ-chiến thuật, công tác chính trị, dân vận. Sau diễn tập, học viên có thêm kinh nghiệm tổ chức hành quân dã ngoại, tình cảm quân dân thêm sâu đậm.

... Tháng 10-1946, khi vừa từ Pháp trở về, Bác đã lên thăm trường. Người vui vẻ nói chuyện với anh em: “Sau khi ở Pháp về, nhớ những đồng chí trẻ của mình ở đây, đồng chí già liền lên thăm ngay và dặn anh em mấy điểm: Một là phải kỷ luật; hai là phải quần chúng hóa; ba là phải thực tế; bốn là phải ham học, ham làm; năm là phải quyết tâm, chịu khó; sáu là không lúc nào tự cho mình là đủ, không kiêu, không nịnh; bảy là phải đoàn kết, thân ái tự phê bình, phê bình và khuyến khích lẫn nhau”. Bác còn tặng nhà trường 16 chiếc huy hiệu để trao cho 15 học viên đỗ xuất sắc và học viên đỗ cuối cùng trong kỳ thi tốt nghiệp.

Ngày 8-12-1946, Khóa 1 Võ bị làm lễ tốt nghiệp. Toàn bộ học viên tốt nghiệp được điều động về ngay các đơn vị, bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp nổ ra vào ngày 19-12-1946. Nhiều học viên được phân vào đội quân Nam tiến.

Đã 70 năm trôi qua, các cựu giáo viên, học viên Khóa 1 Võ bị Trần Quốc Tuấn đã có những đóng góp to lớn cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc, nhiều đồng chí đã anh dũng hy sinh, nhiều đồng chí được phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân (nhà tình báo chiến lược Phạm Ngọc Thảo; Thiếu tướng Nguyễn Kim Tuấn-Tư lệnh Quân đoàn 3; Đại đội trưởng trinh sát Nguyễn Ngọc Bảo…), nhiều đồng chí được phong hàm cấp tướng…

Kế thừa truyền thống vẻ vang của thế hệ cha anh, Trường Sĩ quan Lục quân 1-Đại học Trần Quốc Tuấn được Nhà nước trao tặng danh hiệu Đơn vị Anh hùng LLVT nhân dân. Với những chiến công hiển hách trong sự nghiệp cách mạng, họ đã góp phần tô đẹp thêm những chữ vàng mà Bác Hồ kính yêu đã trao tặng.
TRẦN KIẾN QUỐC