QĐND - Căn gác nhỏ của ngôi biệt thự Pháp cổ nằm trên phố Thợ Nhuộm (Hà Nội) là nơi họa sĩ Phan Kế An gắn bó hơn nửa cuộc đời. Ở tuổi 94, gánh nặng thời gian in dấu trên khuôn mặt gầy gò và thân hình mình hạc xương mai của người họa sĩ. Nhưng khi chúng tôi hỏi về bức ảnh ông chụp với Đại tướng Võ Nguyên Giáp được treo trang trọng trong phòng làm việc, thì đôi mắt ông sáng lên đầy ấm áp...

Người thầy dạy Sử

Vào khoảng năm 1936, cậu học trò con nhà quan Phan Kế An thi vào trường Bưởi bị trượt nên học Trường Tư thục Thăng Long. Giờ nhớ lại, ông bảo rằng đó là cơ duyên để ông được trở thành học trò của thầy giáo dạy Sử Võ Nguyên Giáp: “Tôi học năm thứ nhất bậc thành trung thì được thầy Giáp dạy môn Lịch sử. Thầy dạy chúng tôi về lịch sử các nước. Trong các bài giảng, thầy thường kể những câu chuyện về lịch sử dân tộc. Sau này, tôi mới biết thầy đều lồng vào trong các bài giảng những câu chuyện về lịch sử dân tộc để bồi đắp cho học trò tình yêu lịch sử nước nhà, nung nấu cho chúng tôi tinh thần chống Pháp”.

Họa sĩ Phan Kế An bên Đại tướng Võ Nguyên Giáp, năm 2006. Ảnh: Trần Hồng.

Chỉ được học thầy Võ Nguyên Giáp một thời gian ngắn nhưng những bài giảng của thầy như thấm dần vào cậu học trò mới 12-13 tuổi, để rồi góp phần quan trọng khi người thanh niên trẻ Phan Kế An quyết định tham gia kháng chiến. Năm 1946, họa sĩ Phan Kế An có một số bức tranh được chọn trưng bày tại Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc lần thứ nhất. Anh không ngờ tại đây, anh được gặp lại người thầy dạy Sử của mình. Họa sĩ Phan Kế An đến chào Đại tướng và nhắc lại thời kỳ được học ông tại Trường Tư thục Thăng Long. Khi biết họa sĩ hiện công tác tại Hội Văn hóa cứu quốc, Đại tướng rất vui. Những năm sau này, họa sĩ Phan Kế An có nhiều dịp được tiếp xúc với Đại tướng. Tại ngôi nhà này, đã nhiều lần Đại tướng đến thăm ông. Đại tướng thường đến một mình, nhưng cũng có lần phu nhân Đặng Bích Hà cùng đi.

Họa sĩ Phan Kế An tâm sự rằng, có hai điều ông ấn tượng ở Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Đó là tấm lòng yêu nước của vị tướng huyền thoại từ khi còn là thầy giáo dạy Sử cho đến khi từ giã cõi đời đều không thay đổi. Và một điều nữa, đó là Đại tướng không nhắc đến ai nhiều bằng Bác Hồ. “Lần nào gặp, Đại tướng cũng nói về Bác. Đại tướng nói về Người với một tình cảm đặc biệt. Câu chuyện giữa chúng tôi dù bắt đầu bằng chủ đề nào rồi sau cũng trở lại những câu chuyện về Bác”-người họa sĩ già hồi tưởng.

"Phụ nữ hôn êm hơn cậu”

Một ngày của năm 2006, họa sĩ Phan Kế An mang đến tặng Đại tướng hơn 20 bức ký họa Bác Hồ ở Chiến khu Việt Bắc. Đại tướng xem chăm chú từng bức một, ông dừng lại lâu hơn ở bức vẽ Bác Hồ ngồi đánh máy. Rồi Đại tướng ân cần nói: “An có may mắn hơn những họa sĩ khác là có thời gian được ở bên Bác và vẽ Bác. Những bức tranh này rất quý!”.

Trong buổi gặp hôm ấy có Đại tá Trần Hồng, phóng viên Báo Quân đội nhân dân, người may mắn được Đại tướng cho phép vào thăm và chụp ảnh ông bất cứ lúc nào. Đại tá Trần Hồng nhớ lại:

Hôm ấy, Đại tướng và họa sĩ Phan Kế An hàn huyên tâm sự rất lâu. Họa sĩ Phan Kế An ngỏ ý muốn vẽ chân dung Đại tướng trong tư thế của người thầy giáo. Trong lúc họa sĩ đang chăm chú vẽ, thỉnh thoảng có xoay bên nọ, xoay bên kia quanh khung tranh thì bỗng Đại tướng nói to: “Anh kia, ngồi yên. Tôi đang giảng bài cơ mà!”. Chúng tôi bật cười sảng khoái.

Cuối buổi chiều, Đại tướng thấy mệt, ông ra ngả lưng ở ghế. Chúng tôi đã chào Đại tướng để ra về thì bỗng họa sĩ Phan Kế An nói:

- Đại tướng, cho tôi hôn một cái!

- Cậu buồn cười thật. Tình cảm mà cậu cũng phải xin à? - Đại tướng cười hóm hỉnh.

Được lời như cởi tấm lòng, họa sĩ Phan Kế An cúi xuống hôn lấy hôn để lên má Đại tướng. Đại tướng tủm tỉm cười rồi nói: “Phụ nữ hôn êm hơn cậu!”.

Đại tá Trần Hồng tâm sự rằng, họa sĩ Phan Kế An có lần “bật mí” với ông: “Anh Hồng nếu mà chụp Đại tướng Võ Nguyên Giáp thì phải chụp nhanh, khi ông bắt đầu cười là đẹp”. Phải chăng người họa sĩ này đã bắt được cái hồn của nụ cười Đại tướng...

VÂN HƯƠNG