Bác sĩ chuyên tâm với huyết học - truyền máu

Bén duyên với ngành huyết học

Một buổi sáng trung tuần tháng 11-2025, tôi có mặt tại nhà riêng của bác sĩ CKII, Thầy thuốc Ưu tú Nguyễn Chí Tuyển ở ngõ 4, ngách 15, phố Phương Mai, TP Hà Nội.

Bên ấm trà mạn, bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển mở đầu câu chuyện bằng ký ức những ngày theo gia đình học tập, sinh sống ở núi rừng Yên Thế (tỉnh Bắc Ninh ngày nay). “Tôi sinh năm 1943, lớn lên ở phường Thổ Quan, quận Đống Đa, TP Hà Nội. Năm 1946, toàn quốc kháng chiến chống Pháp, do cha tôi chuyển công tác nên cả gia đình chuyển tới xã Tam Hiệp, huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. Thời học sinh của tôi gắn bó cùng vùng núi Yên Thế với biết bao kỷ niệm. Mùa hè năm 1963, tôi là một trong hai học sinh của trường cấp 3 tôi học thi đỗ Trường Đại học Y khoa (nay là Trường Đại học Y Hà Nội).

Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết tiếp đại biểu Ủy ban Chữ thập đỏ quốc tế, lãnh đạo Hội Chữ thập đỏ Việt Nam (bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển, ngoài cùng, bên phải), tháng 11-2006. Ảnh do nhân vật cung cấp

Tháng 9-1969, tốt nghiệp, tôi về nhận công tác tại Khoa Hóa sinh thuộc Bệnh viện C. Tháng lương đầu tiên, tôi được nhận 85% lương cơ bản là 60 đồng, nhưng đã bỏ 22 đồng để mua cuốn Từ điển Anh-Việt để tự học. Tôi công tác ở đó đến năm 1976 thì chuyển sang Khoa Hóa sinh thuộc Bệnh viện Bạch Mai, do Giáo sư (GS) Lương Tấn Thành làm Chủ nhiệm”, ông Tuyển nhớ lại.

Bước ngoặt trong cuộc đời bác sĩ Nguyễn Chí Tuyển là năm 1982, ông chuyển sang Khoa Huyết học-Truyền máu, Bệnh viện Bạch Mai, khi đó GS Bạch Quốc Tuyên, Chủ nhiệm khoa, Chủ tịch Hội Huyết học-Truyền máu Việt Nam.  “Từ cuối năm 1982 đến giữa năm 1983, tôi là một trong 10 bác sĩ của cả nước được Bộ Y tế tuyển chọn đi đào tạo về ngành nghiên cứu và chẩn đoán huyết học ở Hà Lan. Ngoài chuyên ngành nghiên cứu và chẩn đoán huyết học, tôi còn hoàn thành đề tài nghiên cứu về đa u tủy xương và bệnh Heavy Chain Diseases ở người...”, ông Tuyển kể.

Bác sĩ CK II Nguyễn Chí Tuyển cùng các đại biểu của Liên đoàn quốc tế những người hiến máu tình nguyện (IFBDO) thăm Trung tâm Máu quốc gia năm 2019. Ảnh do nhân vật cung cấp

Thời điểm năm 1983, tuy nước bạn đề nghị phía Việt Nam để bác sĩ Tuyển tiếp tục làm nghiên cứu sinh, nhưng nước ta cần có Ủy ban quốc gia về máu nên ông đã chuyển sang học chuyên ngành về máu. Đầu năm 1985, được sự đồng ý của GS Clemen Haanen, GS V.A.M Kunt và GS Bạch Quốc Tuyên, bác sĩ Nguyễn Chí Tuyển sang Hà Lan tu nghiệp thêm 6 tháng. Kể từ đó, cả cuộc đời ông gắn bó với ngành y học truyền máu (Transfusion Medicine). Sau này, ông đã tham gia hơn 40 đợt tập huấn, khóa học ngắn hạn, hội thảo, hội nghị ở khu vực châu Á và quốc tế liên quan đến ngành huyết học-truyền máu. 

Sau đó, tuy nước bạn đề nghị phía Việt Nam để bác sĩ Tuyển tiếp tục làm nghiên cứu sinh chuyên ngành nghiên cứu và chẩn đoán huyết học, nhưng nước ta cần có chuyên gia về máu nên ông đã chuyển sang học chuyên ngành về truyền máu. Kể từ đó, cuộc đời ông gắn bó với ngành y học truyền máu (Transfusion Medicine). Sau này, ông đã tham gia hơn 40 đợt tập huấn, khóa học ngắn hạn, hội thảo, hội nghị ở khu vực châu Á và quốc tế liên quan đến ngành huyết học-truyền máu.         

Từ những dấu mốc đầu tiên...

Những năm đầu thập niên 1990, các cơ sở y tế, bệnh viện ở nước ta dùng chai thủy tinh để đựng máu. “Thời điểm đó, vì nhiều lý do nên thường xảy ra tình trạng thiếu chai thủy tinh, chúng tôi phải đến liên hệ với các bệnh viện, như: Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, Bệnh viện Việt-Đức... tạm ứng, mượn chai thủy tinh để đựng máu truyền cho bệnh nhân. Khoảng giữa năm 1993, Bộ Y tế đã cử GS Đỗ Trung Phấn, Viện trưởng Viện Huyết học-Truyền máu (Bệnh viện Bạch Mai) và tôi trực tiếp sang Nhật Bản hai tuần để tìm hiểu, nghiên cứu việc sử dụng túi nhựa dẻo đựng máu và các thành phần của máu...”, ông Tuyển hồi tưởng.

Bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển và ông Gianfranco Massaro, Chủ tịch Liên đoàn quốc tế những người hiến máu tình nguyện (IFBDO). Ảnh do nhân vật cung cấp

Đầu năm 1994, Bộ Y tế cử GS Đỗ Trung Phấn và bác sĩ Nguyễn Chí Tuyển đi tập huấn tại Luxembourg về chuyển giao sử dụng tủ lạnh và tủ lạnh sâu lưu giữ, bảo quản máu. Khi đó ông là người phụ trách Trung tâm Truyền máu và Sản xuất chế phẩm của Viện Huyết học-Truyền máu, có nhiệm vụ báo cáo với Bộ Y tế, phối hợp với công ty của Chính phủ Luxembourg để xây dựng kế hoạch, lập danh sách bệnh viện tuyến Trung ương, tuyến tỉnh, tuyến huyện và các bệnh viện quân y để cấp tủ lạnh bảo quản máu...

Tháng 5-1998, bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển được bổ nhiệm Phó viện trưởng Viện Huyết học-Truyền máu (Bệnh viện Bạch Mai). Năm 2003, ông được tặng danh hiệu Thầy thuốc Ưu tú. Tháng 3-2004, Viện Huyết học-Truyền máu Trung ương trực thuộc Bộ Y tế được thành lập, bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển được điều động làm Phó viện trưởng. Từ năm 2006 đến 2010, ông chuyển sang công tác ở Trung ương Hội Chữ thập đỏ Việt Nam, là Phó tổng thư ký Hội Chữ thập đỏ Việt Nam, Chánh văn phòng Ban chỉ đạo quốc gia vận động hiến máu tình nguyện. “Ngày 26-2-2008, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 235/QĐ-TTg về việc thành lập Ban chỉ đạo quốc gia vận động hiến máu tình nguyện. Đây là dấu mốc rất quan trọng của ngành huyết học-truyền máu, có sự hợp tác chặt chẽ giữa Hội Chữ thập đỏ và ngành y tế, góp phần giải bài toán thiếu máu trầm kha lâu dài ở nước ta...”, ông Tuyển cho biết. 

... đến tâm huyết hiến kế

Năm 2017, Bộ Y tế thành lập Trung tâm Máu quốc gia trực thuộc Viện Huyết học-Truyền máu Trung ương. Để bảo đảm chất lượng máu, bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển đã tham mưu với Bộ Y tế báo cáo Chính phủ xây dựng tiêu chuẩn đối với các trung tâm máu, nhất là Trung tâm Máu quốc gia; xây dựng tiêu chuẩn WHO-GMP cho các trung tâm máu. Theo đó, các trung tâm máu, bệnh viện nên tập trung vào việc tiếp nhận, sàng lọc, bảo quản và phân phối máu sao cho bảo đảm chất lượng máu tốt nhất để truyền cho người bệnh. Việc bảo đảm nhu cầu máu cho người bệnh là trách nhiệm của chính quyền các cấp và toàn xã hội. Đó là nhiệm vụ và cũng không nên khoán trắng cho ngành y tế hay Hội Chữ thập đỏ.

Bác sĩ CK II Nguyễn Chí Tuyển cùng các đồng nghiệp quốc tế tham dự Hội nghị quốc tế về sản phẩm huyết tương họp tại Indonesia năm 2017. Ảnh do nhân vật cung cấp

Cùng với đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế, các trường đào tạo y khoa cần xây dựng tài liệu chuẩn quốc gia về huyết học truyền máu. Bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển đề nghị: “Về giải pháp, chiến lược lâu dài, nước ta cần thiết ban hành “Luật Hiến máu tình nguyện”; xây dựng nhu cầu máu quốc gia thời bình, hỏa hoạn, thiên tai hay thời chiến; các bệnh viện quân-dân y xây dựng nhu cầu máu hằng năm. Ban chỉ đạo quốc gia vận động hiến máu tình nguyện có báo cáo định kỳ, có kế hoạch thực hiện, không chung chung nhu cầu máu cả nước là 2% dân số. Nhà nước cần hỗ trợ Bộ Y tế, nhất là ngành truyền máu để xây dựng nhà máy sản xuất sinh phẩm huyết tương. Đồng thời, nước ta sớm xây dựng chương trình máu quốc gia theo chuẩn quốc tế. Hiện nay, nước ta có khoảng 70% đơn vị máu là 250ml, còn 350ml và 450ml là 30%...”.

Để khuyến khích, động viên người hiến máu tình nguyện, bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển cho rằng: Ban chỉ đạo quốc gia vận động hiến máu tình nguyện, Bộ Y tế, Trung ương Hội Chữ thập đỏ Việt Nam... cần thống nhất việc tặng quà đa dạng bằng hiện vật theo thị hiếu, sở thích của người tình nguyện hiến máu. Ở nhiều nước trên thế giới, tổ chức, cơ quan chức năng theo dõi quản lý người hiến máu tình nguyện trên phần mềm đồng bộ để nắm rõ nhu cầu của họ.

Bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển giới thiệu huy chương của Liên đoàn quốc tế những người hiến máu tình nguyện (IFBDO) trao tặng, năm 2014. Ảnh: THÁI KIÊN

Giờ đây, ở tuổi ngoài 80, bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển vẫn hằng ngày miệt mài nghiên cứu, học tập. Tôi nhớ lại hôm đặt lịch hẹn gặp, ông bảo: “Trong tuần, tôi học online vào thứ ba, còn những ngày khác tôi có thể thu xếp được. Với bác sĩ, để chữa bệnh cứu người phải liên tục học tập, nghiên cứu cập nhật kiến thức, kỹ năng chuyên môn để không bị bỏ lại phía sau, không bị lạc hậu”.

“Tôi đến với ngành huyết học-truyền máu như mối nhân duyên. Khi nào tôi không còn minh mẫn, không đủ sức khỏe, lúc đó tôi mới thôi trăn trở về nó...”, bác sĩ CKII Nguyễn Chí Tuyển nhấn mạnh khi tiễn tôi ra về.

NGUYỄN KIÊN THÁI