Anh Trần Văn Đang, sinh năm 1942, ở xã Long Hồ, Châu Thành Tây, nay là xã Long Phước, huyện Long Hồ, Vĩnh Long. Anh xuất thân từ một gia đình nghèo khổ, mồ côi cha từ nhỏ, mấy mẹ con tần tảo nuôi nhau. Lớn lên, cảnh sống ở quê hương cùng cực, anh phải lần bước lên Sài Gòn theo người chú để kiếm sống qua ngày. Chú ruột anh là một đảng viên cộng sản hoạt động bí mật ở nội thành Sài Gòn. Chính ông đã hướng dẫn anh đi làm cách mạng và tháng 3-1964, đưa anh vào lực lượng vũ trang nội thành của đội biệt động thành phố Sài Gòn với bí danh là Sang. Lúc đó anh tròn 18 tuổi.

Sau một thời gian thử thách, học tập chính trị và quân sự tại căn cứ của đội biệt động Sài Gòn ở Củ Chi, anh Trần Văn Đang được lãnh đạo giao nhiệm vụ đánh mìn ở câu lạc bộ sĩ quan Mỹ tại số 3 Võ Tánh, quận Tân Bình, Sài Gòn.

Tổ chức giao cho anh một chiếc xe máy cùng 10kg thuốc nổ TNT và phân công một người lái xe đưa anh đến điểm đánh mìn. Qua công tác điều nghiên nhiều ngày, anh đã nắm được quy luật ra vào của bọn cố vấn và lính Mỹ ở câu lạc bộ này. Anh dự định dùng 10kg thuốc nổ cực mạnh đó áp sát tường căn nhà “Câu lạc bộ sĩ quan Mỹ” để phá tung cả khu nhà bọn sĩ quan và phi công Mỹ thường lui tới chơi bời sau mỗi ngày đi tàn sát nhân dân ta về.

Điều không may cho anh Đang và tổ chức đội biệt động là tên lái chiếc xe chở anh đi đánh trận ấy đã bị “chiêu hồi” mà anh và tổ chức vẫn chưa hay. Trước khi chở Trần Văn Đang đi, hắn đã mật báo cho cảnh sát ngụy quyền Sài Gòn về kế hoạch đánh mìn của anh vào bữa đó. Khi chiếc xe vừa dừng lại đúng điểm trong kế hoạch tác chiến, anh đang lên giây đồng hồ báo nổ và cũng không quên gắn thêm một kíp nổ đề phòng đồng hồ trục trặc, thì bọn cảnh sát ập đến. Chúng đã bắt anh Trần Văn Đang ngay giữa trưa ngày 20-3-1965. Chiều ngày 9-4-1965 trong một phiên tòa đặc biệt, anh Trần Văn Đang bị chúng kết án tử hình tại khám Chí Hòa.

Trong phòng biệt giam những người tử tù, Trần Văn Đang vẫn không nhận bất cứ một sự dụ dỗ nào của địch để khai báo tổ chức cho chúng, mặc dù anh biết ngày được sống sẽ không còn nhiều, vợ và con anh còn vất vả, gieo neo khi anh hy sinh. Anh vẫn bình tĩnh, thản nhiên và không để lộ bất cứ một bí mật nào của đội biệt động thành phố Sài Gòn cho bọn địch.

Đúng 5 giờ 30 phút ngày 22-6-1965, bọn gác ngục đưa anh Trần Văn Đang ra pháp trường. Dù biết cái chết đang gần kề từng phút, anh vẫn không tỏ thái độ nào run sợ. Từ phòng tử tù trên lầu xuống tầng trệt, anh ôm thêm mọi đồ dùng cá nhân và ung dung bước đi ra pháp trường trong tư thế của người lính biệt động thành chiến thắng.

Địch đưa bữa cơm cuối cùng của người tử tù, anh từ chối, chỉ xin một bình trà nhỏ. Rồi thay áo quần sạch sẽ, anh ngồi uống trà, hút thuốc, tóc chải gọn gàng, sạch sẽ, rất đĩnh đạc trước khi chúng thi hành xử bắn anh. Đồng bào Sài Gòn hôm ấy tập trung đông xung quanh khu vực chợ Bến Thành. Bà con ai thấy cũng hết sức xúc động và thán phục một chiến sĩ biệt động thành gương mặt còn quá trẻ, đi đến pháp trường của Mỹ-ngụy với một tư thế hiên ngang, bất khuất, không một chút hoang mang sợ hãi trước mũi súng quân thù.

Khi toán cảnh sát đẩy anh đến trước cọc xử bắn, anh Trần Văn Đang la lớn: “Phải để tôi thấy đồng bào tôi”. Anh yêu cầu bọn cảnh sát cho mình được nói chuyện với đồng bào anh đang tập trung xung quanh trường bắn. Chúng không đáp ứng yêu cầu của anh. Anh không chịu bịt mắt và hô lớn “Đả đảo đế quốc Mỹ”, “Hồ Chủ tịch muôn năm”, “Đả đảo đế quốc Mỹ”, “Hồ Chủ tịch muôn năm”. Những lời hô lớn của anh, theo trung tá, nguyên Chỉ huy trưởng lực lượng quân sự quận 6, thành phố Hồ Chí Minh, cũng là một thành viên trong đội biệt động Sài Gòn thời gian ấy cho biết lời hô của anh làm bà con Sài Gòn hôm ấy chứng kiến thật sự xúc động, và cảm phục.

Cùng với Anh hùng Nguyễn Văn Trỗi, cái chết của chiến sĩ biệt động Sài Gòn Trần Văn Đang đã thức tỉnh hàng triệu người yêu nước dấy lên phong trào đấu tranh chống Mỹ-ngụy. Sự hy sinh của anh hùng liệt sĩ Trần Văn Đang và thái độ anh dũng hiên ngang trước kẻ thù đã tác động hàng triệu trái tim của tuổi trẻ Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Trong thư gửi thế hệ trẻ cả nước tháng 10-1966, Bác Hồ đã động viên thanh niên cả nước học tập gương anh hùng dũng cảm của các anh Nguyễn Văn Trỗi và Trần Văn Đang. Ngày 6-11-1978, Chủ tịch nước ta đã truy tặng danh hiệu cao quý Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân cho liệt sĩ Trần Văn Đang.

PHẠM BÁ NHIỄU