Công trình văn hóa, tưởng nhớ và tri ân

Đại dịch Covid-19 tại tâm dịch TP Hồ Chí Minh năm 2021 đã gây ra những mất mát không thể bù đắp. Nhưng từ trong đau thương, hoạn nạn, giá trị của tình đồng chí, nghĩa đồng bào và tinh thần cống hiến, hy sinh của các lực lượng nơi tuyến đầu càng thêm sâu sắc, lắng đọng. Ý tưởng xây dựng công viên và đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 vì thế không đơn thuần là một dự án chỉnh trang đô thị, một công trình văn hóa đơn thuần. Việc triển khai dự án gắn liền với nhu cầu, nguyện vọng lưu giữ ký ức lịch sử, tưởng nhớ những đồng bào, chiến sĩ đã qua đời, tri ân các lực lượng trên tuyến đầu và khắc sâu bài học nhân văn, tình nghĩa.

Chủ trương này được đồng chí Trần Lưu Quang, Bí thư Trung ương Đảng, Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh chỉ đạo cụ thể. Lãnh đạo thành phố thống nhất dừng một số dự án trước đây tại khu vực này để dành toàn bộ quỹ đất cho một công trình có chức năng tưởng niệm và sinh hoạt cộng đồng. Quan điểm xuyên suốt là “làm cùng dân”, coi sự đồng thuận xã hội và ý kiến của người dân là cơ sở để triển khai ý tưởng, xây dựng phương án thiết kế.

Thực hiện chỉ đạo, trong hai tháng 10 và 11-2025, Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh đã tổ chức lấy ý kiến rộng rãi của người dân, giới chuyên gia văn hóa, kiến trúc, lịch sử và cộng đồng sáng tạo về ý tưởng, hình thức, ngôn ngữ nghệ thuật của công trình biểu tượng. Thông qua các phương tiện thông tin đại chúng và các nền tảng số, hàng nghìn ý kiến đóng góp, trong đó có nhiều bài viết, ý kiến của giới chuyên gia, nhà quản lý, nghệ sĩ sáng tạo... gửi về, đã thể hiện kỳ vọng của xã hội đối với một công trình không chỉ để nhớ về những đau thương, mất mát mà còn để nhắc nhở thế hệ hôm nay và mai sau về một giai đoạn đặc biệt của đất nước.

Đồng chí Nguyễn Ngọc Hồi, Phó giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh cho biết, từ các ý kiến đóng góp của nhân dân, có 3 nhóm mục tiêu được xác định rõ ràng khi triển khai dự án. Một là tri ân và tưởng niệm. Công trình phải thể hiện rõ tinh thần tưởng nhớ, tưởng niệm đồng bào, chiến sĩ đã qua đời vì Covid-19; tri ân công lao của các lực lượng trên tuyến đầu phòng, chống dịch, nòng cốt là y tế, Quân đội, Công an, dân quân, tình nguyện viên... Hai là, xây dựng không gian văn hóa mới. Công trình sẽ bổ sung mảng xanh đô thị, tạo điểm đến và điểm nhấn văn hóa, sinh hoạt cộng đồng, nơi “người dân đến không chỉ để nhớ, mà để sống nhân văn hơn”. Và ba là lưu giữ dấu ấn lịch sử. Công trình ghi tạc vào không gian đô thị một giai đoạn đầy biến cố, thử thách, gian nguy, nơi lòng nhân ái, nghĩa tình, đức cống hiến, hy sinh và sức mạnh đoàn kết đã trở thành điểm tựa vượt qua đại dịch. Nó như là một “cuộc chiến” giành giật sự sống trong thời bình...

leftcenterrightdel
Khu đất có mảng xanh được quy hoạch xây dựng công viên, đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19. Ảnh: KIM SÁNG

Đến nay, khu đất số 1 Lý Thái Tổ đã được bàn giao cho dự án, các hạng mục hư hỏng, xuống cấp được tháo dỡ, giải phóng mặt bằng. Song song với đó, quá trình tổng hợp ý kiến cộng đồng để hoàn thiện thiết kế cũng được triển khai khẩn trương. Công trình giai đoạn 1 dự kiến sẽ hoàn thành trước Tết Nguyên đán Bính Ngọ 2026. Điều người dân trông đợi không chỉ là một công viên xanh, một kiến trúc đẹp, mà quan trọng nhất là linh hồn của công trình phải thể hiện rõ thông điệp của tình nghĩa, của lòng biết ơn, của sự hy sinh mà cả xã hội đã trải qua.

Một gợi ý mang tính văn hóa-mỹ thuật được nhiều chuyên gia đồng thuận là sử dụng ngôn ngữ ước lệ, tượng trưng. Đài tưởng niệm không nên kể lể bằng chữ, mà cần khơi gợi bằng hình tượng. Đó có thể là những bàn tay nâng đỡ sự sống; những đường nét, biểu tượng hội tụ, lan tỏa của tình người; những mảng khối biểu trưng cho nỗi đau nhưng cũng mở ra hy vọng. Đó phải là nơi mọi người đến để lắng lại, để tri ân, để hiểu rằng những mất mát ấy đã trở thành một phần lịch sử tinh thần của người dân thành phố, kết thành sức mạnh của niềm tin, động lực và lòng nhân ái, góp phần xây dựng thành phố văn minh, hiện đại, nghĩa tình... Trong đó, biểu tượng tình quân-dân, tinh thần cống hiến, hy sinh của Bộ đội Cụ Hồ, một phần quan trọng trong cuộc chiến chống dịch phải được thể hiện rõ, vừa phản ánh hiện thực, vừa mang chiều sâu nhân văn.

Sáng ngời đức hy sinh của Bộ đội Cụ Hồ

Sự khốc liệt của cuộc chiến phòng, chống đại dịch Covid-19 tại tâm dịch TP Hồ Chí Minh những tháng cuối năm 2021 đã thể hiện sâu sắc phẩm chất “vì nhân dân quên mình, vì nhân dân hy sinh” của Bộ đội Cụ Hồ. Đó là thời điểm mà mỗi ngày trôi qua đều là một trận đánh đúng nghĩa với ý chí “chống dịch, cứu dân” của mỗi cán bộ, chiến sĩ, chống lại kẻ thù vô hình, tốc độ lây lan khủng khiếp, gây đau thương chưa từng có.

Ở thời điểm khó khăn, nguy hiểm nhất, thành phố trở thành tâm dịch của cả nước, hàng vạn cán bộ, chiến sĩ từ khắp mọi miền Tổ quốc đã lên đường theo mệnh lệnh “Chống dịch như chống giặc”. Không có tiếng súng nhưng có sự hiểm nguy rõ rệt. Không có chiến hào khói lửa nhưng có những “vùng đỏ” tang thương. Không có giây phút nghỉ ngơi vì công việc dồn dập. Từ các khu cách ly tập trung, hỗ trợ xét nghiệm, tiêm chủng đến vào sâu trong các bệnh viện dã chiến, hỗ trợ điều trị, vận chuyển F0, rồi giúp dân từng bữa ăn, từng túi nhu yếu phẩm... trên tất cả điểm nóng, ở đâu dân cần đều có bộ đội. Vũ khí của họ không phải súng đạn mà là bình oxy, bộ đồ bảo hộ, là khẩu trang, lương thực, thuốc men... và hơn hết là ý chí không lùi bước trước hiểm nguy, là tinh thần sẵn sàng chấp nhận khả năng bị lây nhiễm để cứu dân. Trên tuyến biên giới, hàng nghìn chốt chặn được duy trì 24/24 giờ, ngăn chặn xuất, nhập cảnh trái phép. Đây là một trong những yếu tố then chốt giúp giảm nguy cơ bùng dịch từ sớm, từ xa. Nơi đâu khó khăn nhất, ở đó có bộ đội. Trong đại dịch, nhiều cán bộ, chiến sĩ bị lây nhiễm; nhiều người lặng lẽ ra đi không kèn trống, không người thân bên cạnh. Tro cốt được phủ Quốc kỳ, đồng đội cúi đầu tiễn biệt trong im lặng... Đó là sự hy sinh của người lính trong thời bình, mang đầy đủ phẩm chất cách mạng của Bộ đội Cụ Hồ, luôn đặt sinh mạng nhân dân lên trên hết.

Rất nhiều tướng lĩnh, cựu chiến binh, cán bộ, chiến sĩ các đơn vị LLVT và người dân được bộ đội giúp đỡ trong tâm dịch đã bày tỏ nguyện vọng, đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 không chỉ là công trình tưởng nhớ đồng bào, chiến sĩ đã qua đời mà còn là nơi để nhân dân tri ân những cống hiến, trong đó phần lớn là Bộ đội Cụ Hồ đã góp phần giữ lại, duy trì hơi thở cho thành phố vượt qua biến cố, khó khăn. Công trình cần thể hiện, phản ánh rõ nét tinh thần ấy, như một phần tất yếu của thông điệp nhân văn mà thành phố muốn gửi gắm. Biểu tượng người chiến sĩ có thể được thể hiện qua những hình tượng đa nghĩa, như bàn tay nâng đỡ, vòng tay che chở, sự kết nối yêu thương trong lòng dân, sự phối hợp giữa Quân đội với các lực lượng trên tuyến đầu chống dịch... Thông điệp ấy cần được nghệ thuật tạo hình thể hiện thành những mảng khối mang tính biểu tượng, vươn lên mạnh mẽ giữa không gian tưởng niệm tĩnh lặng. Điều cần truyền tải là tinh thần vì nhân dân phục vụ, vì nhân dân chiến đấu, vì nhân dân hy sinh... của Bộ đội Cụ Hồ.

Khi hoàn thành, công viên và đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 sẽ là một điểm nhấn văn hóa sâu lắng của TP Hồ Chí Minh. Đó là không gian ký ức, là nơi người dân và du khách tìm đến để “sống chậm”, tưởng nhớ về một giai đoạn đau thương nhưng chan chứa nghĩa tình; là biểu tượng của mối quan hệ đoàn kết quân-dân, tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc.

THU OANH