Dấu ấn Thác Bà

Lễ khởi công xây dựng công trình thủy điện Thác Bà diễn ra vào ngày 19-8-1964, Phó thủ tướng Chính phủ Lê Thanh Nghị tham gia đổ mẻ bê tông đầu tiên cho nền móng công trình. Trước đó, từ năm 1962 đến 1964, các đơn vị thi công đã xây dựng các công trình hạ tầng, phụ trợ và nhà ở cho chuyên gia, cán bộ, công nhân viên...

Ông Thái Phụng Nê, Anh hùng Lao động, nguyên Bộ trưởng Bộ Năng lượng (nay là Bộ Công Thương) bồi hồi nhớ lại: “Năm đó, tôi vừa bảo vệ thành công luận án Phó tiến sĩ (nay là Tiến sĩ) ngành thủy điện ở Liên Xô về nước, được phân công về giảng dạy ở Trường Đại học Bách khoa. Không lâu sau, Thủ tướng Phạm Văn Đồng ký quyết định điều tôi về công tác ở Viện Nghiên cứu Khoa học Thủy lợi. Sau đó, Bộ trưởng Bộ Thủy lợi Hà Kế Tấn (người chỉ huy công trình thủy lợi Bắc Hưng Hải) gọi tôi lên yêu cầu phải đi thực tế. Bộ trưởng Hà Kế Tấn đưa ra các gợi ý để tôi lựa chọn.

Sau một lúc suy nghĩ, tôi báo cáo Bộ trưởng rằng: “Tôi muốn đi thực tế ở công trình thủy điện Thác Bà để kiểm nghiệm, áp dụng những kiến thức mà tôi đã học ở Liên Xô”. Nghe tôi báo cáo ý định, Bộ trưởng Hà Kế Tấn cười rất tươi rồi nhẹ nhàng bảo: “Cậu chọn như vậy là đúng nhưng mà rất vất vả đấy!”... Không ngờ từ sự lựa chọn ấy, cả cuộc đời tôi đã gắn bó trọn vẹn với thủy điện...”.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Năng lượng Thái Phụng Nê.

Ngay ngày hôm sau, với hành trang ba lô quần áo, chăn màn và chiếc xe đạp tích cóp mua từ hồi còn đi học ở Liên Xô, ông Nê ra ga Hàng Cỏ (nay là ga Hà Nội) mua vé tàu hỏa lên Yên Bái (nay là tỉnh Lào Cai)-nơi có công trình thủy điện vừa được khởi công xây dựng. Xuống tàu, ông đạp xe hơn 30km từ thị xã Yên Bái vào thị trấn Thác Bà (huyện Yên Bình)-nơi đặt nhà máy. Công trình thủy điện Thác Bà được thiết kế với đập chính cao 50m-cao nhất lúc bấy giờ, công suất thiết kế 108MW, sau nâng công suất lên 120MW.

Ông Thái Phụng Nê nhớ lại: “Tối hôm đó, tôi ăn cơm độn sắn nhưng cảm thấy rất ngon, có lẽ vì đang đói. Tôi đang ăn thì thấy nhiều người tập trung ở lán trại. Hỏi ra mới biết, họ tò mò muốn xem mặt mũi ông Phó tiến sĩ học ở nước ngoài và xem tôi có ăn được sắn không. Thấy tôi ăn sắn ngon lành, nhiều người xúc động. Tôi cũng xúc động lắm! Ngày hôm sau, tôi được Ban Kiến thiết thủy điện Thác Bà phân công làm Trưởng phòng Kỹ thuật, có nhiệm vụ giám sát chất lượng công trình. Để bảo đảm chất lượng công trình, có những lúc tôi phải đề nghị tạm dừng thi công để kiểm tra, kiểm định chất lượng mỗi hạng mục như: Khâu đầm bê tông, lắp đặt các thiết bị, các khớp nối của các khối bê tông... Nếu chưa đạt thì yêu cầu công nhân làm lại, khi nào đạt mới được thi công các hạng mục tiếp theo. Có đôi lúc, anh em công nhân trên công trường muốn làm nhanh, làm ẩu nhưng tôi kiên quyết không thỏa hiệp, với mục tiêu cao nhất vì chất lượng và sự bền vững của công trình”.

Với mong muốn sớm đưa dòng điện Thác Bà phục vụ phát triển đất nước, Ban chỉ huy công trường chia làm 3 ca, làm việc suốt ngày đêm. Từ năm 1964, đế quốc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc. Năm 1966, không quân Mỹ đánh phá rất ác liệt, có ngày máy bay địch 3 lần bay vào đánh phá công trường thủy điện Thác Bà. Cả công trường khi đó được tổ chức thành nhiều đại đội tự vệ,  trang bị súng máy phòng không 12,7mm, vừa lao động vừa tham gia chiến đấu bảo vệ công trình. Hai đợt ném bom của không quân Mỹ xuống công trường vào ngày 8-7-1966 và 21-7-1966 đã khiến gần 100 cán bộ, công nhân viên xây dựng công trình hy sinh (chưa kể số bị thương)... Sau mỗi lần không quân Mỹ đánh phá, cán bộ, công nhân công trường lại khẩn trương khắc phục hậu quả, nỗ lực bảo đảm cao nhất tiến độ thi công công trình.

Một góc công trình thủy điện Thác Bà. Ảnh: NGỌC HÀ

“Ngày 5-10-1971, tôi cùng với các cán bộ, công nhân và nhân dân miền Bắc vỡ òa niềm vui trong Lễ khánh thành và khởi động Tổ máy số 1 của Nhà máy Thủy điện Thác Bà, chính thức phát điện hòa lưới điện quốc gia. Chúng tôi mừng vui vì sau bao năm vất vả, gian khổ, hy sinh, mất mát, cùng với sự giúp đỡ của các chuyên gia Liên Xô đã góp phần mang đến dòng điện để dựng xây đất nước. Riêng tôi khóc vì vui và hạnh phúc, tự hào. Nhà máy Thủy điện Thác Bà không chỉ mang đến dòng điện mà còn góp phần “trị thủy”, điều tiết lũ cho khu vực hạ lưu sông Chảy, sông Hồng. Hồ Thác Bà hình thành, trở thành nơi cung cấp thủy sản cho người dân trong khu vực và là địa chỉ hấp dẫn du khách tới tham quan lòng hồ với hàng nghìn hòn đảo lớn nhỏ”, nguyên Bộ trưởng Thái Phụng Nê cho biết.