Mẹ Nguyễn Thị Thuộc kể: “Mẹ sinh ra ở xã Phục Lễ, huyện Thủy Nguyên, TP Hải Phòng. Năm 1950, khi 13 tuổi, mẹ theo cha làm nghề thợ mộc ra thị xã Hòn Gai (nay là TP Hạ Long) để bươn chải kiếm sống. Lớn thêm chút nữa, ngoài công việc phụ xưởng mộc, mẹ còn đi gánh nước thuê, nhặt than kiếm sống để dành dụm tiền gửi về cho gia đình ở quê. Cuộc đời mẹ vất vả, số phận không may mắn phải đi hai lần đò nhưng cả hai người chồng đều yêu thương mẹ hết mực. Vì thế, dù phải làm lụng nuôi 7 người con nhưng mẹ luôn nỗ lực, lấy các con làm điểm tựa để vượt qua”.
Nghe mẹ kể chuyện, chúng tôi hình dung và cảm phục nghị lực vượt lên số phận nghiệt ngã của mẹ. Năm 18 tuổi, cô gái Nguyễn Thị Thuộc xin vào làm công nhân mỏ ở Nhà sàng than Hòn Gai (nay thuộc Công ty Tuyển than Hòn Gai, Tập đoàn Công nghiệp Than-Khoáng sản Việt Nam). Đó là những ngày vui, vì vùng mỏ mới được giải phóng. Khi ấy, đoàn thanh niên, hội phụ nữ hoạt động sôi nổi nên mỗi khi tan ca, cô gái Thuộc lại tham gia phong trào văn hóa, văn nghệ, lao động thanh niên cộng sản... Mặc dù phải dậy từ 3 giờ sáng để theo ca, song cô vẫn không cảm thấy mệt. Làm ở nhà sàng than hơn một năm, vì nhà ở Hà Phong, xa nơi làm việc hơn 15km nên cô công nhân mỏ Nguyễn Thị Thuộc được trên ưu tiên điều động về làm việc ở mỏ than Hà Tu, gần nơi ở hơn.
Những năm vùng mỏ mới giải phóng, công tác quản lý, ổn định xã hội được chú trọng. Ủy ban hành chính cấp cơ sở khu Hồng Quảng (nay thuộc tỉnh Quảng Ninh) được quân đội, công an tăng cường cán bộ về công tác, tham gia quản lý nhân khẩu, bảo vệ an ninh, ổn định địa bàn. Trong số cán bộ quân đội về giúp địa phương đăng ký, quản lý hộ khẩu ở Hà Tu có đồng chí Vũ Huy Đỏ. Anh đã gần 30 tuổi, lại chưa lập gia đình.
Gặp cô gái Nguyễn Thị Thuộc xinh đẹp, nhanh nhẹn, anh Đỏ đem lòng yêu mến. Anh hỏi thăm và nhờ tổ chức đoàn thanh niên, hội phụ nữ, công đoàn tác thành. Khi anh ngỏ lời, vì yêu mến bộ đội nên cô bằng lòng kết hôn với anh. Lúc đó, cô mới 19 tuổi. Cưới xong, anh Đỏ lại đi công tác. Xa cách trong nỗi nhớ thương da diết nhưng rất may mắn cho hai người là mỗi lần chồng về tranh thủ, cô lại một lần mang thai. Năm 1958, chồng cô phục viên về vùng mỏ sinh sống. Nhưng thật không may, anh lâm bệnh hiểm nghèo, qua đời, để lại cho vợ 4 con thơ.
Chung hoàn cảnh với bà, ông Vũ Đình Chiều, làm cùng ở vùng mỏ, vợ mất, phải nuôi 3 đứa con trai nhỏ dại. Ông ngỏ lời với bà về sống chung. Thương cảnh “gà trống nuôi con”, bà nhận lời. Hai ông bà tần tảo làm ăn, nuôi 7 người con và bố đẻ của ông Chiều đã già yếu. Bà thương và chăm sóc các con của chồng như con đẻ. Dù rất khó khăn, bà vẫn dành tiền và động viên các con học hành. Khi học xong cấp 3, hai con trai của ông Vũ Đình Chiều đều xung phong đi bộ đội và hy sinh trong cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới Tổ quốc. Khi nhận tin các con Vũ Đình Bình, Vũ Đình Minh hy sinh, lòng bà đau quặn thắt. Ông Chiều thì lẳng lặng nuốt nước mắt vào trong. Tai họa lại ập đến khi người con thứ ba của ông Chiều đột ngột qua đời, khiến ông suy sụp. Nhưng ông gắng gượng để sống.
Tháng 10-2012, Quốc hội thông qua và ban hành Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Quy định danh hiệu vinh dự Nhà nước Bà mẹ Việt Nam anh hùng, ông đã làm đơn đến các cơ quan chức năng xem xét, đề nghị phong tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam anh hùng cho bà vì đã có công nuôi dưỡng hai con là liệt sĩ. Năm 2014, vì bệnh nặng, ông Chiều qua đời. Năm 2015, bà Nguyễn Thị Thuộc được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Có lẽ, điều đó khiến ông ở suối vàng được an ủi và toại nguyện.
Chị Nguyễn Thị Dịu, cán bộ phụ trách lao động, thương binh và xã hội phường Hà Phong đi cùng chúng tôi đến thăm mẹ Nguyễn Thị Thuộc, cho biết: Hiện nay, phường có hơn 100 gia đình chính sách, trong đó có một Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Hằng năm, công tác chăm sóc thương binh, gia đình liệt sĩ, người có công đều được phường quan tâm chăm lo bằng nhiều hoạt động thiết thực. Nhà mẹ Thuộc mới được xây dựng khang trang, trong đó, phường vận động và Nhà nước hỗ trợ 40 triệu đồng.
Dịp 30-4-2022, Phó chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân đến thăm, tặng quà mẹ Nguyễn Thị Thuộc. Mẹ bảo: “Sự quan tâm của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, của chính quyền địa phương và bà con xóm giềng chính là “thang thuốc quý” với mẹ!”.
GIANG ĐỨC HIẾU