Ngời sáng nghĩa tình Việt Nam - Lào

Cách đây 80 năm, từ tháng 10-1945, theo đề nghị của Chính phủ Lào, Trung ương Đảng và Chính phủ Việt Nam quyết định xây dựng và phát triển các đơn vị Việt kiều Giải phóng quân (tiền thân của Quân tình nguyện Việt Nam) giúp cách mạng Lào. Thực hiện chủ trương của Đảng, giai đoạn 1945-1947, Bộ Tổng Tư lệnh đã chỉ đạo thành lập các đoàn Quân tình nguyện ở Trung Lào và các đại đội, tiểu đoàn hoạt động ở Hạ Lào.

Sau Hiệp định Geneva, các đơn vị Quân tình nguyện Việt Nam hoàn thành nhiệm vụ quốc tế giúp Lào lần lượt rút về nước, song đế quốc Mỹ hất cẳng thực dân Pháp tiến hành cuộc xâm lược Việt Nam và Lào bằng chủ nghĩa thực dân kiểu mới. Theo yêu cầu của Đảng, Chính phủ kháng chiến Lào, Đảng, Nhà nước và Bộ Quốc phòng Việt Nam tiếp tục cử một số đoàn Quân tình nguyện và chuyên gia quân sự sang giúp bạn tiến hành cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ.

Đoàn cố vấn quân sự Việt Nam (mật danh Đoàn 100) là một trong những đoàn cố vấn quân sự đầu tiên sang giúp bạn tổ chức LLVT quy mô, phù hợp với thực tiễn chiến trường. Đoàn được thành lập ngày 16-7-1954, theo quyết định của Bộ Tổng Tư lệnh. Do danh sách ban đầu đoàn có biên chế 100 cán bộ, chiến sĩ nên được đặt mật danh là Đoàn 100. Đây là những thành viên được tuyển chọn từ các cơ quan thuộc Bộ Tổng Tư lệnh, các đại đoàn chủ lực, Trung đoàn chủ lực 42 của Liên khu 3 và Tỉnh đội Hải Dương, Hà Đông. Ngoài ra còn có một số cán bộ quân tình nguyện từng hoạt động lâu năm trên đất bạn và các đồng chí giỏi tiếng Lào làm phiên dịch.

Tổng Bí thư Đảng Nhân dân Cách mạng Lào Kaysone Phomvihane và vợ, con đến thăm Trưởng đoàn cố vấn Việt Nam Chu Huy Mân (bên trái), năm 1956. Ảnh tư liệu

Được giao trọng trách Trưởng đoàn kiêm Bí thư Đảng ủy Đoàn 100, đồng chí Chu Huy Mân (sau này là Đại tướng, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam) không khỏi trăn trở trước khối lượng công việc khá lớn, nhiều khó khăn đang chờ đón ông và đoàn công tác. Mặc dù khi nhận nhiệm vụ đã được thông báo về chủ trương giúp bạn của ta nhưng ông vẫn xin được gặp, báo cáo riêng với đồng chí Nguyễn Chí Thanh, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị.

Đại tướng Chu Huy Mân kể trong hồi ký: “Sau Chiến thắng Điện Biên Phủ, Đại đoàn 316 chúng tôi còn ở lại Lai Châu giúp địa phương ổn định tình hình một thời gian mới về Thanh Hóa học tập chính trị. Thế rồi có lệnh triệu tập tôi, Chính ủy Đại đoàn và một số cốt cán về Hà Nội nhận nhiệm vụ mới. Tiến hành công tác trên địa bàn nước bạn, tôi không khỏi băn khoăn nên muốn trực tiếp bày tỏ suy nghĩ và xin ý kiến đồng chí Nguyễn Chí Thanh. Thật mừng là anh rất đồng tình, còn gợi mở cho chúng tôi một số ý tưởng thiết thực, đáp ứng yêu cầu cấp bách của cách mạng Lào”.

Trước ngày lên đường, đại diện Đoàn 100 được lên gặp Bác Hồ, có đồng chí Nguyễn Chí Thanh cùng tiếp. “Lời dạy “giúp bạn là mình tự giúp mình” của Bác hôm đó là mệnh lệnh đặc biệt, một phương châm hành động không chỉ cho trước mắt, không chỉ cho riêng tôi và Đoàn cố vấn mà là cho lâu dài, cho cả lực lượng Quân tình nguyện Việt Nam. Bác đã gieo vào lòng chúng tôi niềm tin sắt đá vào tình hữu nghị thủy chung đặc biệt Việt-Lào và sự tất thắng của cách mạng hai nước”, Đại tướng Chu Huy Mân đã khẳng định lúc sinh thời.

Sau thời gian hành quân vượt núi cao, vực sâu, Đoàn 100 tới Houaphanh-Thủ đô kháng chiến của bạn-vào ngày 5-9-1954. Phần lớn cán bộ, chiến sĩ trong Đoàn chưa kịp nghỉ ngơi hồi phục sau cuộc kháng chiến trường kỳ 9 năm gian khổ, thậm chí chưa có ngày phép về thăm nhà. Song, ai cũng xác định quyết tâm gác lại tất cả, hoàn thành nhiệm vụ “giúp bạn là tự giúp mình” mà Bác Hồ và nhân dân giao phó. Dưới sự chỉ đạo của Trưởng đoàn Chu Huy Mân, các cố vấn của ta cùng với sự phối hợp từ phía bạn đã nhanh chóng theo phân công bắt tay ngay vào công việc xây dựng, tổ chức lực lượng.

Đề án xây dựng LLVT Pathet Lào do Đoàn 100 đề xuất được Hội nghị quân chính Lào cuối năm 1954 thông qua. Đồng chí Chu Huy Mân cùng Đảng ủy Đoàn 100 thống nhất và triển khai sát sao, mạnh mẽ đề án. Trước mắt là xây dựng tổ chức biên chế bộ đội Lào thành các tiểu đoàn bộ binh, các đại đội trợ chiến, đơn vị chuyên môn kỹ thuật; kiện toàn 3 cơ quan tham mưu, chính trị, hậu cần của toàn lực lượng. Ngoài ra, Đoàn còn giúp bạn thành lập và đưa vào hoạt động có hiệu quả một trường quân chính ở chiến khu Houaphanh-Phongsaly.

Cho đến năm 1957, Đoàn 100 đã giúp Lào tổ chức nhiều đợt tập huấn về chính trị, huấn luyện quân sự. Chỉ trong chưa đầy hai năm, Đoàn 100 đã cùng Trường Quân chính tổ chức 5 khóa huấn luyện, mỗi khóa 3 lớp quân sự, chính trị địa phương. Chuyên gia, cố vấn Việt Nam cũng hỗ trợ bạn thiết lập hệ thống liên lạc vô tuyến điện, xây dựng ban quân y, bệnh viện quân y; hệ thống tổ chức quân báo... Đặc biệt, Đại hội thành lập Đảng Nhân dân Cách mạng Lào (khai mạc ngày 22-3-1955) thành công có phần đóng góp quan trọng của Đoàn 100, trực tiếp là Đoàn trưởng Chu Huy Mân. Đại hội đã bầu đồng chí Kaysone Phomvihane làm Bí thư Ban lãnh đạo kiêm Bí thư Quân ủy Trung ương, Tổng chỉ huy Quân đội Pathet Lào...

Tình đoàn kết giữa Quân tình nguyện Việt Nam và Bộ đội Pathet Lào trong kháng chiến. Ảnh tư liệu

Bên cạnh đó, để giúp Quân đội Pathet Lào xây dựng lực lượng toàn diện, đồng chí Chu Huy Mân còn chỉ đạo cán bộ có kinh nghiệm về công tác tuyên huấn và quân huấn giúp cán bộ Lào biên soạn các tài liệu phục vụ công tác giáo dục chính trị, huấn luyện quân sự. Sau đó giúp bạn tổ chức triển khai các đợt giáo dục chính trị sâu rộng nhằm quán triệt nhiệm vụ, nâng cao nhận thức về bản chất, truyền thống của cách mạng và Quân đội Lào...

Ông Nguyễn Văn Nghiệp, sinh năm 1939, sống ở Hà Nội, là người có hơn 40 năm (1948-1991) tham gia phục vụ cách mạng Lào, trong đó có 12 năm là Thư ký, Trợ lý của Tổng Bí thư Kaysone Phomvihane, 3 năm kiêm Tổ trưởng chuyên gia giúp Văn phòng Trung ương Đảng Nhân dân Cách mạng Lào. Năm 2019, bên lề Tọa đàm “70 năm nghĩa tình son sắt” do Báo Quân đội nhân dân phối hợp với Hội truyền thống Quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam tại Lào tổ chức, ông kể với chúng tôi: “Tôi sang nước bạn hoạt động từ năm 1948, đến năm 1955 thì về Đoàn 100 đảm nhiệm công tác tuyên truyền, giáo dục. Theo sự phân công của chỉ huy Đoàn, tôi được giao nhiệm vụ làm chuyên gia giúp Tỉnh ủy Champasak. Những năm ấy, trình độ hiểu biết về chiến tranh, chiến trường và giác ngộ chính trị của nhân dân Lào còn rất hạn chế. Sau mấy năm được chuyên gia, cố vấn của ta giáo dục, rèn luyện, huấn luyện rất bài bản, đội ngũ ấy đã lớn mạnh, trưởng thành. Đội ngũ cốt cán được ta bồi dưỡng đã tỏa về các địa phương trên đất Lào, trở thành nòng cốt để xây dựng cơ sở cách mạng”.

Trong bối cảnh ấy, cũng giống như ở Việt Nam, đế quốc Mỹ và kẻ thù không ngừng chống phá cách mạng Lào. Được sự tiếp sức của Mỹ, Quân đội Chính phủ Hoàng gia phản động và bọn phỉ Vàng Pao liên tục tấn công căn cứ địa cách mạng của Lào, tiến hành khủng bố, càn quét nhiều vùng kháng chiến cũ. Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Chính phủ kháng chiến, Bộ đội Pathet Lào đã tổ chức cho quân và dân Lào đẩy mạnh đấu tranh chính trị kết hợp với đấu tranh vũ trang. Đoàn 100 đã giúp bạn khắc phục khó khăn, tồn tại bằng kế hoạch tác chiến sát thực, sắc bén, giúp bạn tổ chức huấn luyện, triển khai lực lượng, thiết bị chiến đấu, tăng cường công tác binh vận, địch vận, phát động nhân dân tham gia tạo ra thế trận chiến tranh nhân dân. Sự kiên quyết, bền bỉ của ta và bạn đã làm thất bại âm mưu của địch...

Đầu năm 1958, Đoàn 100 trở về nước sau khi hoàn thành nhiệm vụ. Tại buổi tiễn đoàn, hình ảnh Tổng Bí thư Kaysone Phomvihane ôm chặt đồng chí Chu Huy Mân như không muốn rời khiến nhiều người xúc động. Đồng chí Kaysone Phomvihane bày tỏ: “Chúng tôi mãi mãi biết ơn Đảng, nhân dân và Quân đội Việt Nam, biết ơn Đoàn cố vấn quân sự 100 đã hết lòng, hết sức giúp đỡ cách mạng Lào và Quân đội Pathet Lào trưởng thành. Năm tháng sẽ qua đi nhưng tình nghĩa Lào-Việt Nam vẫn mãi mãi sáng ngời trong lịch sử”.