Đồng chí Hà Lát sinh năm 1940, nhập ngũ năm 1959 vào Tiểu đoàn 36, Quân khu Việt Bắc. Năm 1961, Hà Lát học Trường Đại học Sĩ quan Lục quân. Năm 1964, ông tốt nghiệp, được điều về làm Trung đội trưởng ở Tiểu đoàn 6, Trung đoàn 148, Sư đoàn 316. Hai năm 1965-1966, Hà Lát cùng Sư đoàn chiến đấu giúp bạn Lào ở Mặt trận Xam Neua-Xiengkhuang, được đề bạt Đại đội phó rồi Chính trị viên Đại đội Trinh sát của Trung đoàn. Năm 1967, đồng chí Hà Lát được điều động sang làm chuyên gia quân sự ở Đại đội 19, Tỉnh đội Phongsaly, Quân đội nhân dân Lào. Vì chế độ chuyên gia mới được thiết lập, chưa có kinh nghiệm nên sự hợp tác giữa chuyên gia với cán bộ đơn vị bạn chưa được chặt chẽ.
Khi dự Đại hội Đảng tỉnh Phongsaly, đồng chí Kaysone Phomvihane, Tổng Bí thư Đảng Nhân dân Cách mạng Lào đã nắm được tình hình đó. Đồng chí cho tổ chức cuộc họp chung giữa chuyên gia với cán bộ quân sự tỉnh Phongsaly, có đồng chí Bí thư Tỉnh ủy cùng dự. Trong cuộc họp, đồng chí phát biểu đại ý: Đảng Nhân dân Cách mạng Lào và Đảng Lao động Việt Nam, trước đây là cùng trong Đảng Cộng sản Đông Dương do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập và lãnh đạo. Nay do yêu cầu của tình hình cách mạng nên mỗi nước thành lập đảng riêng. Nhưng cán bộ Việt Nam và Lào phải coi nhau như người cùng một đảng. Tuy gọi là chuyên gia nhưng cán bộ Lào phải coi chuyên gia như cố vấn, hết sức tranh thủ sự giúp đỡ về mọi mặt của chuyên gia Việt Nam. Và chuyên gia Việt Nam cần trực tiếp tham gia vào mọi mặt hoạt động của các đơn vị Lào cả trong công tác và trong chiến đấu.
Từ đó, đồng chí Hà Lát sinh hoạt Đảng và tham gia cấp ủy của bạn. Do có kinh nghiệm chiến đấu, bạn đề nghị đồng chí Hà Lát chỉ huy bộ phận hỏa lực của Đại đội gồm 2 khẩu súng cối 60mm, 1 khẩu súng cối 82mm và 1 khẩu DKZ 57mm vì bộ phận này yêu cầu kỹ thuật cao hơn các phân đội bộ binh.
Thấy Trung đội trưởng Chansamone Chanyalath là người chiến đấu dũng cảm, làm dân vận tốt, được anh em trong Đại đội quý mến nên đồng chí Hà Lát đã tích cực bồi dưỡng và giới thiệu kết nạp vào Đảng Nhân dân Cách mạng Lào. Cùng nhau sát cánh công tác và chiến đấu 4 năm, năm 1971, đồng chí Chansamone được điều đi học. Cũng từ đó, hai người chưa gặp lại nhau.
    |
 |
| Đồng chí Chansamone Chanyalath và phu nhân đến thăm đồng chí Hà Lát (ngoài cùng, bên phải) tại nhà riêng. Ảnh do nhân vật cung cấp |
Sau thời gian làm chuyên gia giúp đỡ bạn, năm 1974, đồng chí Hà Lát về nước. Trải qua các cương vị công tác khác nhau, năm 1996, đồng chí nghỉ hưu trên cương vị Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Lào Cai. Vì các con đều công tác ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh nên năm 2019, đồng chí Hà Lát cùng vợ là bà Hà Thị Minh Thu chuyển về sống ở khu chung cư The Pride, phường La Khê, quận Hà Đông, TP Hà Nội.
Đồng chí Chansamone Chanyalath hiện nay là Đại tướng, Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Nhân dân cách mạng Lào, Phó thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào.
Từ nhiều năm nay, đồng chí Chansamone đã nhiều lần nhờ các cán bộ Tùy viên quân sự Đại sứ quán Việt Nam tại Lào và một số cán bộ ở Quân khu 2 tìm đồng chí Hà Lát, nhưng vì chỉ biết tên Lào của đồng chí, không biết tên Việt nên không tìm được. Tháng 10-2024, nhân dịp tham dự Hội thảo khoa học về 75 năm Quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam giúp cách mạng Lào, nhân kỷ niệm 75 năm Ngày truyền thống Quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam giúp cách mạng Lào (30-10-1949 / 30-10-2024), Đài Truyền hình Lào đã phỏng vấn đồng chí Hà Lát và phát tin trên truyền hình. Đồng chí Hà Lát cũng nhờ Đại sứ quán Lào tại Việt Nam chắp nối liên lạc với đồng chí Chansamone Chanyalath nên hai người đã liên lạc được với nhau.
Tháng 1-2025, đồng chí Chansamone Chanyalath đã cùng phu nhân và con gái út đến thăm đồng chí Hà Lát tại nhà riêng ở phường La Khê, quận Hà Đông. Đôi bạn cũ vui vẻ hàn huyên, thăm hỏi sức khỏe, gia đình, cùng nhau ôn lại bao chuyện cũ, người xưa. Đồng chí Chansamone Chanyalath cũng mời đồng chí Hà Lát và gia đình sang thăm Lào. Đồng chí Hà Lát hứa khi nào điều kiện sức khỏe cho phép sẽ sang thăm lại người đồng chí quý mến thời trai trẻ-Chansamone Chanyalath, cũng là thăm lại chiến trường xưa, nơi lưu dấu những kỷ niệm hào hùng không bao giờ quên.
TÔ BỈNH