Hết lòng xây dựng ngành y

Năm 1954, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp kết thúc thắng lợi, miền Bắc bước vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong khi đó, miền Nam tiếp tục phải tiến hành cuộc cách mạng dân chủ nhân dân để đánh đuổi đế quốc Mỹ xâm lược. Lúc này, ngành quân y nước ta đã lớn mạnh hơn so với trước. Tuy nhiên, do điều kiện kinh tế, xã hội và thiếu kinh nghiệm chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh hiện đại nên ngành quân y không tránh khỏi những lúng túng. Trong khi đó, tổ chức, lực lượng y tế ở miền Nam thì rất mỏng, chủ yếu mới bảo đảm cho LLVT đánh du kích, trên địa bàn phân tán. Nếu có tình huống khẩn cấp và mức độ tập trung lớn, khả năng đáp ứng nhiệm vụ thực tiễn đặt ra là vô cùng khó khăn.

Trước yêu cầu phải nhanh chóng phát triển lực lượng quân y ở miền Nam, Cục trưởng Cục Quân y Vũ Văn Cẩn đã lựa chọn những cán bộ có uy tín, năng lực, quen thuộc địa hình và giàu kinh nghiệm để xây dựng bộ máy chỉ huy quân y từng chiến trường. Đồng thời, từ ý tưởng của ông, Cục Quân y đã đưa nhiều phân đội quân y bao gồm: Điều trị, phòng bệnh, điều dưỡng, huấn luyện, dược-trang bị... vào các chiến trường. Cục trưởng Vũ Văn Cẩn chủ trương tổ chức quân y cấp binh đoàn tăng cường vào miền Nam, biên chế thành các đội điều trị với những trang bị y tế khá hoàn chỉnh. Nhờ đó, trong khoảng 4 năm (1956-1960), quân y các chiến trường đã được củng cố tương đối hoàn chỉnh với dụng cụ, trang thiết bị y tế và thuốc men tạm đủ. Sau này, mặc dù chiến tranh rất ác liệt, các chiến trường bị chia cắt nhưng quân y mặt trận, các đội điều trị cơ động đã hoàn thành tốt nhiệm vụ bảo đảm cho LLVT chiến đấu và chiến thắng.

Bác sĩ Cát Huy Dương, nguyên Phó cục trưởng Cục Quân y kể: “Cuối năm 1974, Tổng cục Hậu cần triệu tập tôi lên họp. Lúc này, tôi là Phó cục trưởng Cục Quân y đặc trách về công tác huấn luyện và tổng kết. Tôi được phổ biến kế hoạch giải phóng miền Nam trong hai năm 1975-1976. Cấp trên có ý định biên chế tôi tham gia đoàn chuẩn bị chiến trường ở Quân khu 5. Trước khi đi, tôi đến chào và được anh Vũ Văn Cẩn căn dặn: “Lần này cậu vào chiến trường, Mỹ đã rút, chỉ còn đánh ngụy. Ta nhất định sẽ thắng. Quân đoàn 2 đã được lệnh sẵn sàng lực lượng, theo Đường số 1 hành quân vào giải phóng Sài Gòn. Thay mặt lãnh đạo Cục Quân y vào miền Nam lần này, cậu sẽ trực tiếp chỉ đạo việc tiếp quản các cơ sở quân y của ngụy ở các tỉnh dọc theo Đường số 1 vào tới Sài Gòn. Chiến lợi phẩm thu được ưu tiên phục vụ hoạt động chăm sóc sức khỏe của bộ đội ta nhưng không được lãng phí. Số còn lại cân đối, dành để phục vụ nhân dân nữa”.

Bác sĩ Vũ Văn Cẩn tại một cơ sở y tế của huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre, năm 1975.

Ngay đầu tháng 5-1975, khi miền Nam vừa giải phóng, Bộ Y tế tổ chức các đoàn cán bộ vào thăm, khảo sát tình hình y tế các tỉnh miền Nam. Lúc này, Thiếu tướng, bác sĩ Vũ Văn Cẩn đã được Trung ương bổ nhiệm làm Bộ trưởng Bộ Y tế. Để chủ động triển khai nhiệm vụ, xây dựng hệ thống bảo đảm công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân trong điều kiện miền Nam mới giải phóng, đích thân Bộ trưởng Bộ Y tế Vũ Văn Cẩn cũng trực tiếp làm trưởng đoàn cán bộ đầu tiên vào miền Nam, nhưng là đoàn trở ra Bắc muộn nhất. Với phương châm y tế phải “gần dân, thuận lợi cho dân”, “Phòng bệnh là chính, điều trị là quan trọng”, Bộ trưởng Vũ Văn Cẩn đã chỉ đạo thành lập ngay Trạm vệ sinh phòng dịch TP Sài Gòn-Gia Định và các đội vệ sinh phòng dịch ở quận, huyện cùng các trạm y tế phường, xã. Đây là lực lượng nòng cốt giúp triển khai Phong trào ‘‘5 dứt điểm’’ (dứt điểm về 3 công trình vệ sinh; dứt điểm về quản lý sức khỏe; dứt điểm về sinh đẻ có kế hoạch; dứt điểm về trồng và sử dụng thuốc Nam; dứt điểm về kiện toàn tổ chức y tế cơ sở và quận, huyện) đang được nhân rộng và phát huy hiệu quả ở miền Bắc. Nhờ đó, dịch bệnh giảm dần và từng bước được khống chế. Tỷ lệ suy dinh dưỡng, mù lòa trong nhân dân cũng dần giảm đi. Đặc biệt, nhờ việc tăng cường sử dụng các bài thuốc y học cổ truyền góp phần khắc phục tình trạng khan hiếm thuốc men sau giải phóng.

Trong gần một tháng công tác ở miền Nam, bác sĩ Vũ Văn Cẩn rất chú trọng quan tâm, tìm hiểu về tình hình sốt rét để đề xuất Bộ Y tế kế hoạch phòng, chống sốt rét cho các tỉnh phía Nam và cả nước. Đi đến đâu, ông cũng quan tâm hỏi tình hình và ghé thăm những nơi có tổ chức phòng, chống sốt rét. Nhiều ngày ông làm việc liên tục hầu như không nghỉ. Tại hội nghị phòng, chống sốt rét cho các tỉnh phía Nam tổ chức ở Chơn Thành (Sông Bé) do bác sĩ Vũ Văn Cẩn chủ trì, sau khi nghe báo cáo của các đoàn cán bộ tăng cường, ông đã thông qua kế hoạch xây dựng hệ thống chuyên khoa sốt rét ký sinh trùng cho miền Nam mới giải phóng. Đồng thời ký quyết định thành lập hai phân viện sốt rét ký sinh trùng và côn trùng khu vực ở Quy Nhơn (phụ trách các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên) và tại TP Hồ Chí Minh (phụ trách các tỉnh Nam Bộ, Lâm Đồng). Ngoài ra, các trạm sốt rét cho các tỉnh cũng được thành lập. Là một trong những thành viên đoàn công tác hồi ấy, Giáo sư Vũ Thị Phan, nguyên Viện trưởng Viện Sốt rét ký sinh trùng và côn trùng cho biết: “Khi tiến hành kế hoạch phòng, chống sốt rét tại các tỉnh phía Nam mới giải phóng, do thiếu cán bộ chuyên khoa sốt rét, anh Cẩn đã chỉ đạo đào tạo cấp tốc cho 100 y sĩ lấy từ các tỉnh về. Từ đây, ngành y tế, trong đó có chuyên ngành sốt rét ký sinh trùng đồng lòng thực hiện nhiệm vụ chăm sóc, bảo vệ sức khỏe nhân dân. “Sức khỏe của bộ đội và nhân dân là trên hết”, lời dặn của anh Cẩn ngày ấy cũng chính là mệnh lệnh với mỗi cán bộ làm công tác y tế chúng tôi”.

Khám bệnh miễn phí cho nhân dân tại các trạm y tế phường, xã, tháng 7-1975. Ảnh tư liệu

Bằng sự quyết đoán và tinh thần trách nhiệm, bác sĩ Vũ Văn Cẩn, Cục trưởng Cục Quân y đầu tiên đã xây dựng được lý luận cơ bản về tổ chức quân dân y kết hợp, một đội ngũ cán bộ khoa học có trình độ cao và một cơ sở vật chất kỹ thuật đủ sức giải quyết kịp thời những yêu cầu phát triển của Quân đội và của chiến tranh cũng như trong công cuộc xây dựng đất nước. “Đặc biệt, đồng chí Vũ Văn Cẩn đã xây dựng rất thành công một ngành quân y cách mạng đủ sức bảo đảm cho Quân đội tiến hành những cuộc chiến tranh lớn có hiệp đồng quân, binh chủng, đồng thời đã đặt nền móng vững chắc cho các thế hệ sau xây dựng nền y học quân sự Việt Nam. Là người đứng đầu ngành y tế khi nước nhà mới thống nhất, với tác phong xông xáo, tinh thần cách mạng tiến công và giàu ý tưởng sáng tạo, anh Cẩn đã đề ra nhiều chủ trương táo bạo cũng như phát động các phong trào thi đua trong toàn ngành y tế. Kết quả đạt được từ những quyết sách đúng đắn của anh và Bộ Y tế đã góp phần đưa miền Nam bứt phá, cùng cả nước bước vào công cuộc đổi mới, xây dựng chủ nghĩa xã hội”, Giáo sư Đỗ Nguyên Phương, nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế khẳng định. 

THÁI BÌNH